Trong chương trình nghệ thuật đón giao thừa Tết Mậu Tuất mới đây, Ban tổ chức Hội Tết của TP.Hội An đã đầu tư dàn dựng các tiết mục hát múa rất công phu và ấn tượng. Lồng ghép trong chương trình tổng hợp giàu âm hưởng truyền thống và đương đại là các hoạt cảnh, tiết mục hô hát bài chòi đố vui nhân sự kiện Nghệ thuật Bài chòi Miền Trung được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại đã thu hút sự quan tâm thưởng thức của nhân dân và khách du lịch. Điều đó một lần nữa minh chứng cho ý thức “lần trong di cảo” và sự sáng tạo nghệ thuật độc đáo của những người làm công tác văn hóa – văn nghệ trên địa bàn thành phố.
Các lớp anh chị hiệu hô hát bài chòi tại đêm gala chào mừng Nghệ thuật bài chòi được công nhận
là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại- Ảnh: Đỗ Huấn
Không phải là chiếc nôi của bài chòi nhưng với ý thức và nỗ lực phục hồi, phát huy giá trị bài chòi gắn với du lịch, Hội An đã tạo được “tiếng thơm” và sức lan tỏa cho bài chòi. Hiện nay, trò chơi bài chòi đã trở thành món ăn tinh thần không thể thiếu được của người dân và du khách thập phương khi đến tham quan, thưởng lãm khu phố cổ – di sản văn hoá thế giới. Những thước phim tư liệu của hồ sơ quốc gia Nghệ thuật bài chòi trình UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại vừa qua cũng được quay nhiều cảnh và hoạt động ở Hội An. Thạc sĩ văn hóa Phùng Tấn Đông trao đổi: “Cách làm của Hội An có thể nói là cách làm phục hồi bài chòi một cách mạnh mẽ nhất, tức là đã đưa bài chòi gắn với đời sống. Đó là yếu tố thứ nhất. Thứ hai là những diễn viên không chuyên, dân gian của Hội An đã sống được bằng bộ môn nghệ thuật bài chòi, tức là bài chòi trở thành một sản phẩm du lịch. Thực sự như vậy! Trong quá trình làm hồ sơ để trình UNESCO công nhận di sản bài chòi là di sản phi vật thể của nhân loại thì Hội An trở thành một bộ phận rất quan trọng trong việc thực hành văn hóa bài chòi, tức là thực hành trò diễn bài chòi trong đời sống đương đại”.
Từ chỗ chỉ là trò chơi dân gian, Hội An đã dựng thành những tiết mục nghệ thuật hoàn chỉnh đúng phong cách “diễn xướng dân gian bài chòi” và liên tục được cử tuyển hoặc mời chọn tham dự các liên hoan nghệ thuật dân gian, dân ca cấp khu vực cũng như toàn quốc. Vang tiếng bay xa, liên tục nhiều năm qua, bài chòi Hội An được mời diễn giao lưu văn hoá và phục vụ các hội nghị cấp cao quốc gia cũng như quốc tế, từ Châu Âu sang Châu Á rồi đến Châu Úc… Suốt 12 tháng trong năm, bài chòi luôn được tổ chức trong các cuộc hội lễ, biểu diễn nghệ thuật ở phố cổ cũng như phục vụ nhân dân trong và ngoài tỉnh với hàng trăm lượt và tăng dần hàng năm mà vẫn không thoả được lòng mong muốn của người dân. “Hằng đêm, già có, trẻ có đều đến các điểm tổ chức trò chơi bài chòi như bùng binh An Hội hay có khi về cơ sở hát cho dân nghe, người ta cũng rất thích. Đêm nào cũng có rất nhiều người ngồi chờ để được chơi bài chòi. Và không chỉ khách ở Hội An mà khách trong nước và quốc tế cũng rất thích thú trò chơi này!”, Anh hiệu trẻ Minh Nhanh nói.
Du khách khám phá nghề dệt tơ tằm và văn hóa mặc ở Làng Lụa Hội An- Ảnh: Đỗ Huấn
Ở Hội An, song song với việc bảo tồn các giá trị văn hóa vật thể, các ngành quản lý và bảo tồn cũng đặc biệt chú trọng đến việc phát huy các giá trị văn hóa phi vật thể trong cộng đồng dân cư, giá trị các làng nghề truyền thống, các loại hình văn hóa nghệ thuật truyền thống như dân ca, bài chòi và đương đại như thơ, ca nhạc, họa… để làm phong phú thêm đời sống tinh thần của nhân dân đồng thời tạo ra những sản phẩm du lịch riêng có. Ngoài 29 di tích cấp quốc gia, 46 di tích cấp tỉnh và 240 di tích ngoài khu phố cổ được đưa vào danh mục quản lý, thành phố cũng đã thiết lập 4 bảo tàng chuyên đề phục vụ cho hàng triệu du khách đến tham quan, nghiên cứu.
Các tài nguyên văn hóa, tài nguyên nhân văn, tài nguyên thiên nhiên ngày càng được nhận diện sáng tỏ. Trong đó việc kết nối Di sản văn hóa thế giới – khu phố cổ với Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm và không gian văn hóa các làng quê, làng nghề truyền thống đã có những kết quả bước đầu. Các sản phẩm làng nghề truyền thống, yến sào, đèn lồng, ẩm thực cùng với chương trình “Đêm phố cổ”, “Phố đi bộ”, Hội đèn lồng… đã trở thành những sản phẩm văn hóa – du lịch đặc trưng, hấp dẫn…
Nét độc đáo của các sản phẩm du lịch ở Hội An là giá trị văn hóa kết hợp hài hòa giữa vật thể và phi vật thể. Việc bảo tồn và khai thác du lịch ở các làng nghề: mộc Kim Bồng, gốm Thanh Hà, rau Trà Quế theo hướng giữ gìn nguyên vẹn cảnh quan, không gian sinh động của làng nghề để tạo thành điểm du lịch cho du khách hay trình diễn, giới thiệu các công đoạn, các sản phẩm của nghề may mặc, làm lồng đèn… là hướng đi đúng đắn và phát huy tốt hiệu quả trong thời gian qua.
Vài năm gần đây, hình ảnh những xa quay, nong tằm, khung dệt; bóng dáng những thôn nữ xe chỉ, luồn kim… trong không gian tằm tang quê cũ ở Bảo tàng Văn hoá dân gian Hội An hay trong khuôn viên Công ty Làng Lụa Hội An là nét mới trong nỗ lực giới thiệu về nghề nuôi tằm, ươm tơ, dệt vải ở Hội An, Quảng Nam. Kề cận trong Bảo tàng Văn hóa dân gian Hội An, những dụng cụ đánh bắt nghề sông nước cũng luôn thu hút sự quan tâm theo dõi, khám phá, tìm hiểu của du khách… Do vậy, lãnh đạo thành phố chủ trương tiếp tục phát huy giá trị văn hóa quý hiếm này. “Huy động hợp lý các nguồn lực của cộng đồng xã hội để tổ chức các hoạt động lễ hộ, sự kiện. Quan tâm bảo tồn và phát huy các giá trị di sản văn hóa phi vật thể, nhất là các loại hình nghệ thuật, diễn xướng dân gian để phục vụ cho du khách và nhân dân”, ông Kiều Cư – Bí thư Thành ủy nói.
Theo các nguồn tư liệu thư tịch, hoạt động nghề truyền thống ở thương cảng cổ Hội An xưa rất nhộn nhịp, với khoảng hơn 50 nghề tập trung vào 4 nhóm gồm: thủ công mỹ nghệ, dịch vụ khai thác, chế biến gia công và nhóm nghề đặc biệt. Tiềm năng của loại hình văn hóa này vẫn còn khá phong phú. Biết phục hồi và phát huy giá trị như những gì đã làm với nghệ thuật bài chòi thời gian qua, tin rằng Hội An sẽ có thêm những sản phẩm du lịch mới hấp dẫn và đặc sắc.
Đỗ Huấn