Mồng 10 tháng 3 âm lịch hằng năm là ngày giỗ tổ nghề yến Cù Lao Chàm, cũng là thời điểm khởi đầu cho mùa thu hoạch sản phẩm yến sào Hội An. Con cháu làng nghề yến Thanh Châu và cộng đồng cư dân vùng biển đảo này luôn ngưỡng vọng tổ tiên, tri ân các bậc tiền nhân, cầu mong mọi sự an lành, thịnh vượng…
Yến là loài chim quý sống trên đảo Cù Lao Chàm. Yến sào là đặc sản ẩm thực giàu dinh dưỡng và cao cấp. Doanh thu từ yến là nguồn thu lớn và chủ yếu của ngân sách thành phố.
Yến sào còn thường được gọi là tai yến, kết tinh từ những sợi nước miếng màu trắng hồng được đan dính vào nhau, khô lại thành những tổ yến hình nửa quả cầu, trông tựa vành tai ngoài.
Vì giàu dinh dưỡng nên yến sào là loại thuốc chữa bệnh và bồi bổ sức khỏe tốt cho con người. Hàng trăm năm trước, yến sào được coi như một mặt hàng đặc sản của xứ Đàng Trong, là một trong số loại hàng xuất khẩu chủ yếu từ thương cảng Hội An, được khai thác từ những hòn đảo ven biển Quảng Nam, Bình Định, Khánh Hòa. Song, yến sào Hội An, khai thác từ Cù Lao Chàm được đánh giá là quý hơn. Những tai yến xếp chồng lên nhau được cột bằng sợi dây ngô đồng – loài cây đặc biệt riêng có ở đảo này, làm say lòng những lái buôn từ các nước đến giao thương buôn bán… Theo một số bậc lão làng hiểu nghề, cách đây vài trăm năm 1 tạ yến sào trị giá tương đương hơn 10 tạ hồ tiêu hoặc 1 tấn đường trắng. Ngày nay nhờ những công dụng của yến sào trong ẩm thực và y học nên giá trị càng cao gấp nhiều lần. Một ký yến sào loại tốt giá vài ngàn đô-la (Mỹ). Chính vì thế mà có người gọi yến sào là vàng trắng.
Giới thiệu về miếu Tổ nghề yến ở Bãi Hương – Cù Lao Chàm
Nhiều năm qua, chính quyền và các ngành chức năng của thành phố luôn tìm tòi, tìm cách cải tiến các điều kiện sinh tồn của chim yến, thay đổi cách thức chăm sóc, khai thác để bảo vệ, phát triển đàn chim, ổn định và từng bước nâng cao sản lượng thu hoạch; đồng thời không ngừng nỗ lực tìm nhiều cách tiếp cận thị trường, mở rộng mạng lưới bán buôn, đa dạng hình thức tiêu thụ để góp phần tăng thu cho ngân sách thành phố. Nhìn chung với giá trị quý hiếm mà “trời ban cho”, việc tiêu thụ mặt hàng yến sào Cù Lao Chàm luôn “thuận buồm xuôi gió” (ngoại trừ năm 2012, lần đầu tiên trong “lịch sử bán yến” Hội An bị tồn kho với lượng tương đối lo ngại).
Với một sản phẩm đặc trưng, hiếm có ở vùng biển đảo thuộc vùng lõi Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An đang phát triển nhanh và đầy lạc quan về du lịch, nếu chỉ dừng lại với giá trị thương mại hiện có như vậy quả là chưa thể hài lòng. Cần tăng cường nâng cấp yến sào thành một sản phẩm du lịch, một sản phẩm mới về ẩm thực để đáp ứng nhu cầu du lịch đa dạng của các du khách “hạng sang” và tăng thêm giá trị sản phẩm.
Yến bay liệng trên các hòn đảo và làm tổ trong các hang đảo
Trong những năm qua, UBND Thành phố đã chỉ đạo Đội quản lý khai thác yến sào Hội An phối hợp với các ngành chức năng nỗ lực mở thêm được một số điểm bán lẻ yến sào tại Cù Lao Chàm và trong khu vực phố cổ nhưng chừng đó là chưa đủ, mặt khác phương thức hoạt động cũng chưa thực sự năng động, linh hoạt nên hiệu quả cầm chừng. Trong khi đó, theo ý kiến của một số chuyên gia nghiên cứu bảo tồn biển, hiện nay khách du lịch rất thích đến Cù Lao Chàm để được thưởng thức món ăn cua đá vì họ cho rằng đây là món đặc sản chỉ có ở nơi này dù rằng giá thành khá cao (khoảng 700 ngàn đồng/1kg (từ 4 – 5 con)). Thực tế, cua đá là loài sinh vật có nhiều ở vùng biển đảo nước ta nhưng nhờ chính quyền thành phố và Ban quản lý bảo tồn biển Cù Lao Chàm có các biện pháp quản lý, bảo tồn chặt chẽ, hợp lý kết hợp tốt với công tác truyền thông nên hiệu quả quảng bá được nâng cao, tạo cho cua đá trở thành sản phẩm lạ và hiếm. Thạc sĩ Lê Ngọc Thảo – Thư ký Ban quản lý Khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm – Hội An cho biết: “Hiện nay, con cua đá đã rất nổi tiếng. Một vị đại biểu từ khu Cồn Cỏ nói rằng, ở đảo Cồn Cỏ con cua này rất nhiều nhưng tại sao con cua của chúng tôi không ai biết bằng con cua Cù Lao Chàm. Đó là lý do mà chúng ta đã thành công trong việc vừa nghiên cứu vừa phát triển sinh kế và đặc biệt là truyền thông cho con cua này”.
Khu trưng bày và bán lẻ yến sào tại Bãi Ông – Cù Lao Chàm
Phải chăng đó cũng là kinh nghiệm có thể chia sẻ trong việc nâng cao giá trị sản phẩm yến sào Hội An. Công tác truyền thông, giới thiệu về yến vừa là mặt hàng thương mại vừa là sản phẩm du lịch vì vậy cần được chú trọng tăng cường.
“Về mặt lịch sử, trước đây yến được gói bằng dây ngô đồng của Cù Lao Chàm. Chỉ cần một cái bao lác cột với sợi dây ngô đồng gửi đi là người ta biết đó là yến Hội An. Bao bì hồi xưa tuy đơn giản, dân dã nhưng bảo quản được lâu. Ở Trung Quốc, Đài Loan, Hồng Kông khi nhận được hàng xuất qua mà thấy dây ngô đồng cột bên ngoài là biết ngay đó là yến Hội An”, ông Nguyễn Sự – nguyên Bí thư Thành uỷ, nguyên Chủ tịch HĐND Thành phố trao đổi.
Một đặc trưng nhận diện như vậy, rất riêng như vậy, không khó để thực hiện cũng gợi mở những ý tưởng mới, cần sự năng động đổi mới nếu muốn tạo cho yến sào Cù Lao Chàm thành sản phẩm du lịch đặc sắc của Hội An.
Bài & ảnh: Đỗ Huấn