“Ngày hội bắp nếp Cẩm Nam – Hội An” diễn ra hằng năm nhằm tôn vinh bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc, góp phần tạo ra nét đặc trưng trong giá trị nghề truyền thống và sản phẩm bắp nếp Cẩm Nam, thu hút du khách đến với địa phương nói riêng, TP.Hội An nói chung.

Bắp Cẩm Nam từ lâu đã trở thành đặc sản của phố cổ. Trong những ngày lễ đầu năm mới, khách từ Đà Nẵng, Hoà Vang, Điện Bàn, Duy Xuyên về Phố Hội viếng chùa, cầu lộc… sau khi thưởng thức các món ăn ngon từ bắp tại phố còn mua thêm vài chục bắp thật tươi, thật đẹp mắt về làm quà. Đây là món quà vừa rẻ vừa ngon vừa hợp khẩu vị cho mọi lứa tuổi. Trong quãng thời gian du lịch Hội An phát triển mạnh với nhiều sự kiện, lễ hội phong phú được tổ chức với mật độ khá dày, khách du lịch trong Nam ngoài Bắc và quốc tế đều biết tiếng về bắp Cẩm Nam. Không những thế, vào mùa rộ bắp Cẩm Nam còn vượt hàng chục cây số đến với khách tiêu thụ khắp nơi trong và ngoài tỉnh bằng các loại dịch vụ vận chuyển…
Nhớ lại, khó mà diễn tả được “cái ngon” làm nên đặc sản nổi tiếng của bắp Cẩm Nam nhưng có thể nói rằng dù ăn tại chỗ hay mang đi xa, bắp Cẩm Nam vẫn giữ nguyên độ dẻo và vị ngọt đậm riêng có. Bắp ở đây là loại bắp nếp trắng có thể luộc tươi, nướng than hồng hoặc xắt mỏng vụn nấu chè đặc để ăn… Nhưng dù cách gì thì cũng dễ nhận ra những đặc điểm riêng biệt ấy.

Bắp Cẩm Nam được trồng chủ yếu trên các bãi cát bồi ven sông. Sông Thu Bồn… trước khi đổ ra biển hằng năm đều mang phù sa bồi đắp các bãi cát này. Với một không gian đầy ắp nắng và gió, người dân ở vùng cát cồn bãi nơi đây đã biết khai thác thế mạnh này để trồng bắp. Vốn là một loại cây ưa nắng, nước và không gian thoáng đãng, cây bắp trở thành loại cây chủ lực trên đất bãi ven sông. Nhiều lần tìm gặp các cụ cao niên, các lão nông tri điền để hỏi về nghề trồng bắp quê mình, không ai nhớ đích xác được cây bắp Cẩm Nam có tự bao giờ? Chỉ biết rằng nghề trồng bắp ở đây có từ những năm 40 – 50 của thế kỷ XX. Một số cụ bảo rằng: trước đó người dân chỉ trồng được bắp đá – loại bắp hạt to và cứng chứ không dẻo, thơm như bây giờ. Sau đó từ nguồn giống tìm được (chắc là do tình cờ) ở vùng núi của đồng bào dân tộc thiểu số và sau vài lần chọn lọc, thuần chủng mới hình thành được loại bắp nếp ngon, ngọt như hiện tại. Rồi theo thời gian, loại bắp này đã quen với đồng đất và điều kiện khí hậu nơi đây, khó lòng thay thế được…

Nghề trồng bắp cũng lắm công phu. Để có được những trái bắp to tròn, mọng sữa, đảm bảo năng suất, sản lượng cao và kịp mùa vụ, người trồng bắp phải tốn rất nhiều mồ hôi, công sức. Ngoài điều kiện về độ mùn, độ phấn của đất còn phải kể đến khâu chọn giống. Giống phải được chọn từ lúc nở trái, không được ôm thân cây, không lỏ cùi, vỏ mỏng, ít lớp, cùi nhỏ, trái nảy và dài…. Kỹ thuật gieo trồng cũng lắm gian lao: làm đất thì phải cuốc cho sâu, xới xáo nhiều lần cho tơi xốp. Đánh luống phải thẳng hàng, vuông vức, khoảng cách vừa phải, đều đặn. Bón lót phân thì phải chu toàn, đúng lịch. Tỉa hạt thì phải khéo tay, cách đều rồi phải theo dõi nhổ bớt cây dày, nếu dày hơn 25cm-30cm thì thiếu nắng bắp sẽ nhỏ trái, lép hạt.
Bắp là loại cây ưa nắng và háo nước vì vậy khi xưa nhà nào trồng bắp cũng phải đào ao để lấy nước tưới cây và phải gánh cả trăm đôi nước tưới mỗi ngày. Còn mấy chục năm qua, điện đã về đến bãi đến đồng, giải phóng những nhọc nhằn của đôi vai người trồng bắp. Song nỗi lo canh cánh của người trồng bắp mỗi khi vào mùa vụ là các loại sâu phá hại. Khi chưa có thuốc trừ sâu, bà con phải dùng lá thầu đâu (sầu đông) trộn với cộng thuốc lá giã nát để rải diệt, lại thường xuyên túc trực trên ruộng bắp để bắt sâu. Rồi đến thời kỳ dùng thuốc trừ sâu tuy đạt hiệu quả hơn, bớt vất vả hơn nhưng lại lo sản phẩm nhiễm hoá chất ảnh hưởng đến người tiêu dùng. Khoảng vài chục năm gần đây, bà con sử dụng các biện pháp diệt trừ theo tiến bộ khoa học kỹ thuật mới, hạn chế dùng hoá chất, đảm bảo “nhất cử lưỡng tiện”…

Nghề trồng bắp những năm qua, gắn với thời du lịch thịnh hành của Hội An đã mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho các hộ làm vườn ở Cẩm Nam và vùng lân cận. Một số hộ thực hiện “chân biển-chân đồng”, “chân thợ-chân đồng” và cả “chân buôn bán-chân đồng” đã khá lên trông thấy. Riêng cây bắp, giá trị sản xuất tăng lên rõ nét, nhất là đối với các đồng đất trồng nhiều vụ và các trà bắp trồng lệch vụ. Đó là chưa kể nguồn thu từ các dịch vụ khác của lực lượng lao động tại các lò nấu bắp về đêm, làm dịch vụ vận chuyển, chở bắp đi khắp nơi, người bán lẻ tại các chợ trong thành phố và đặc biệt là các quán bánh tráng đập kèm bán chè bắp ở Cẩm Nam…
Năm nay, “Ngày hội bắp nếp Cẩm Nam – Hội An” được tổ chức trong 2 ngày 15 và 16/3 tới đây với nhiều hoạt động đa dạng, ý nghĩa. Đây là dịp người dân Cẩm Nam tề tựu sum vầy để tỏ lòng tri ân công đức tổ tiên. Với các nghi lễ: tế Thần Nông, nghinh cúng Thổ Thần, người dân Cẩm Nam tiếp tục ngưỡng vọng, tưởng nhớ Tổ nghề, cầu mong cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, mọi nhà có cuộc sống ấm no hạnh phúc… Nhân dịp này, người dân Cẩm Nam nói riêng và nhân dân Hội An nói chung còn hân hoan tổ chức đón nhận nghề bắp nếp Cẩm Nam là nghề truyền thống tỉnh Quảng Nam, tăng thêm động lực cho người dân gắn bó với nghề truyền thống vang tiếng này.
ĐỖ HUẤN