Hệ thống sông ngòi là tiềm năng, thế mạnh để Hội An phát triển du lịch cùng với quần thể kiến trúc khu phố cổ – di sản văn hóa thế giới. Là vùng đệm của Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An, vùng sông nước ở đây có những nét đặc trưng độc đáo không dễ gì nơi khác có được. Phát huy tiềm năng du lịch này, TP. Hội An bước đầu đã tạo được sản phẩm mới có chất lượng, tạo thế cạnh tranh trong thời gian tới.
Hội An là vùng cửa sông – ven biển, nơi hội tụ các con sông lớn của xứ Quảng, được hình thành bởi hai dòng sông Thu Bồn và Vu Gia hợp lại, thường gọi bằng cái tên chung là sông Thu Bồn. Thành phố Hội An nằm bên bờ Bắc hạ lưu sông Thu Bồn, cách quốc lộ 1A khoảng 9 km về phía Đông, cách thành phố Đà Nẵng khoảng 25 km về phía Đông Nam, cách thành phố Tam Kỳ khoảng 50 km về phía Đông Bắc.
Hội An vừa có đô thị gồm khu phố cổ và các khu đô thị mới; vừa có đồng bằng; vừa có biển, có hải đảo tạo nên nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào về lâm, thổ, hải sản… Phần lớn diện tích tự nhiên của Hội An được bao bọc bởi hệ thống sông lớn nhỏ, mương lạch chằng chịt và bị chia cắt bởi những bãi, nổng, trảng, dốc, cồn cát; những bàu, đầm, hói, vũng, ao…và những rừng dừa nước ngập mặn.
Sáng sớm trên sông hoài- Ảnh: Đỗ Huấn
Với sự đa dạng về tài nguyên nhân văn và tài nguyên sinh thái, vùng sông nước Hội An rất giàu tiềm năng du lịch, tạo điều kiện thuận lợi để cải thiện sinh kế cho cộng đồng dân cư. Ông Nguyễn Chí Trung – Giám đốc Trung tâm QLBTDSVH Hội An nhận định: “Hệ thống sông ngòi chằng chịt tạo cho Hội An trở thành địa bàn đa dạng về hệ sinh thái và môi trường sống của con người cũng rất phong phú. Trên cơ sở đó cũng tạo cho Hội An sự đa dạng về kinh tế, về văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng ở vùng “cửa sông ven biển” đặc thù này. Cùng với quá trình bảo tồn, giá trị văn hóa và cảnh quan sông nước vẫn còn khá nguyên vẹn mà như các nhà du lịch học cho rằng: hiếm ở đâu như Hội An với diện tích chỉ khoảng 60km2 mà có đầy đủ các yếu tố của du lịch sinh thái, văn hóa”.
Quả đúng vậy, không ở đâu mà dọc theo con nước từ thượng nguồn đổ về lại có nhiều tên đất, tên làng nổi tiếng như vậy. Một làng gốm Thanh Hà với những con người biết gọi hồn, chắp cánh cho đất. Một làng mộc Kim Bồng với những nghệ nhân biết hóa thân trong từng đường chạm trỗ, thể hiện tài hoa sáng tạo. Bỏ quá khu phố cổ-di sản văn hóa thế giới một chút thì có làng ẩm thực dân dã, khoái khẩu: hến trộn, bánh tráng đập và bắp nấu – Cẩm Nam. Rời xa khu di sản phố cổ náo nhiệt, lung linh đèn lồng rực sắc là đến các làng quê sinh thái đầy sắc màu thiên nhiên, bình yên, hoang sơ không chỉ của thành phố mà còn ở các vùng lân cận như Trà Nhiêu (Duy Xuyên), Triêm Tây (Điện Bàn)…
Trong những năm gần đây, loại hình du thuyền trên sông Hoài phát triển tương đối mạnh nhờ nhu cầu của du khách tăng cao. Du khách trong nước rất ưa chuộng loại hình du lịch này, nhất là vào mùa hè. Du thuyền trên sông Hoài, du khách có dịp cảm nhận đầy đủ vẻ đẹp hiếm có của vùng đất và con người vùng “cửa sông – ven biển” Cửa Đại. Cảm giác thích thú của du khách là được ngồi trên thuyền chầm chậm trôi để tận hưởng những làn gió mát lành phả lên từ mặt sông mang theo vị lợ lợ của vùng nước ngập mặn, rồi phóng tầm mắt ngắm nhìn những làng quê êm ả, rợp bóng cây xanh với những bến bờ luôn rộn rã tiếng nói cười. Những vị khách đa cảm, hay hoài niệm dễ bắt gặp dọc theo con nước ven sông ký ức của một thời thơ trẻ với cảnh các mẹ, các chị và lũ trẻ ra sông giặt giũ, tắm táp, nghịch nước buổi trưa hè… Dừng lại một bến bờ nào đó, du khách có thể thả câu, quăng lưới, bủa rập tìm một ít cá, tôm, cua… làm mồi chuẩn bị cho bữa nhậu trên sóng nước bập bềnh. Không có tay “sát ngư” thì ghé vào một chồ rớ hay cập vào chiếc thuyền đánh cá của những người dân chài dọc triền sông để mua lại một ít thuỷ sản tươi sống mà họ vừa đánh bắt được. Xuôi theo dòng, càng đến gần Cửa Đại càng nghe rõ hơn tiếng sóng rì rầm vọng về từ biển và càng thấy tâm hồn lộng gió khơi xa. Bóng dáng cụm đảo Cù Lao Chàm cũng từ đó hiển lộ, thấp thoáng ngoài khơi:
“Non sông ai dựng ai làm
Sông Thu Bồn uốn khúc, Cù Lao Chàm xanh um”.
Đó cũng là lúc thuyền đang đi vào rừng dừa nước ngập mặn và cỏ biển của hạ lưu sông Thu Bồn. Thạc sĩ Lê Ngọc Thảo – Thư ký Ban quản lý Khu DTSQ Cù Lao Chàm – Hội An cho biết giá trị đặc trưng của rừng dừa ngập mặn này:“Sự hiện diện của rừng dừa nước thể hiện được các chức năng của một khu rừng đệm trước khi đổ ra vùng bảo tồn biển Cù Lao Chàm. Bên dưới các gốc dừa là nơi sinh sản, sinh trưởng, cư ngụ, lưu trú và bảo tồn các nguồn gen của các loài thủy sản. Bên cạnh đó sự hiện diện của rừng dừa nước là điều kiện thuận lợi để phát triển du lịch sinh thái.”
Rừng dừa nước ngập mặn vùng hạ lưu sông Thu Bồn chủ yếu thuộc xã Cẩm Thanh. Dừa nước mọc ven bờ các sông lạch, quanh năm xanh tốt, tạo nơi này có một sinh cảnh rất đặc biệt cho Hội An. Rừng dừa nước Cẩm Thanh còn là di tích lịch sử nổi tiếng, gắn liền với những chiến công hiển hách trong 2 cuộc kháng chiến chống xâm lược của quân và dân Hội An, là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.
Kết quả nghiên cứu của Ban quản lý Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm thời gian qua còn cho biết, hệ sinh thái vùng ngập mặn Cửa Đại thu hút sự quan tâm đặc biệt của các du khách đến từ Châu Âu, nhất là các nhà nghiên cứu sinh vật, môi trường và thiên nhiên bởi tính đa dạng và hiếm lạ sinh học nhưng mức độ khám phá, quảng bá chưa thật nhiều như mong muốn để kết hợp phục vụ tham quan du lịch.
Vùng cửa sông ven biển nhìn ra Cù Lao Chàm- Ảnh: Đỗ Huấn
Thời gian qua, UBND thành phố đã có chủ trương cho phép một số đơn vị được tổ chức các loại hình du lịch sông nước như: bơi thuyền kayak, đi thuyền dã ngoại, tổ chức liên hoan, tiệc buffet trên sông… Song nhìn chung, sản phẩm vẫn chưa thật phong phú, thiếu hụt những trải nghiệm, khám phá các giá trị văn hoá làng nghề truyền thống độc đáo.
Trung tâm VHTT Hội An đã đưa vào hoạt động thử nghiệm tour “Du ngoạn trên sông Hoài”. Tùy ý thích chọn, có tour trên thuyền cổ, trong không gian “đêm phố cổ” với vẻ đẹp thơ mộng, lung linh sắc màu của lồng đèn và hoa đăng, du khách say đắm thả hồn theo điệu hò, câu hát mênh mang sông nước Sông Hoài. Có tour, du khách được khám phá các giá trị văn hoá làng nghề truyền thống độc đáo, chiêm ngưỡng những kiệt tác từ bàn tay tài hoa của các nghệ nhân, trải nghiệm các công đoạn chuốt gốm, chạm khắc gỗ, dệt chiếu, vãi chài… cùng cư dân địa phương qua các chương trình du thuyền tham quan các làng nghề truyền thống vào ban ngày.
Vừa qua, UBND TP.Hội An đã chính thức giao Phòng Thương mại – du lịch thành phố lập “Đề án khai thác tuyến sinh thái sông nước – cồn nổi gắn với phát triển làng nghề truyền thống Hội An” để sớm triển khai thực hiện. Đề án được lập hướng đến mục đích phát huy thế mạnh, tiềm năng du lịch sông nước Hội An nằm trong kế hoạch phát triển du lịch thành phố đến năm 2020.
Thực hiện đề án này, du lịch Hội An sẽ tạo thế cạnh tranh mới, mở ra cơ hội phát triển đa dạng mà ở những điểm du lịch khác không dễ gì có được.
Đỗ Huấn