Từ năm 1995, một vị lãnh đạo của thị xã Hội An đã đề xuất tư duy quản lý phát triển của Quảng Nam phải kết hợp tổng thể từ rừng núi xuống đồng bằng ra đến biển đảo. Quan điểm và tư duy phát triển “từ thượng nguồn xuống biển” của ông Nguyễn Hưng – Nguyên Bí thư Thành ủy Hội An, đến bây giờ vẫn còn nguyên giá trị.
Nhiều năm qua, tình trạng sạt lở bờ biển Cửa Đại Hội An liên tục xảy ra. Hàng trăm tỷ đồng của Trung ương, tình, thành phố và cộng đồng doanh nghiệp đã đầu tư để kè chắn nhưng tình trạng sạt lở diễn ra nghiêm trọng hơn và lan dần về phía Bắc.
Trước tình hình đó, giữa tháng 11 năm ngoái, UBND tỉnh Quảng Nam đã tổ chức hội nghị đánh giá, rút kinh nghiệm công tác kè, chống sạt lở bờ biển Hội An. Cùng với nhiều ý kiến, đề xuất giải pháp của các chuyên gia đến từ Chi Cục phòng chống thiên tai khu vực miền Trung – Tây Nguyên, Viện Khoa học Thủy lợi miền Trung – Tây Nguyên và các sở – ban ngành của tỉnh, ông Nguyễn Sự – Nguyên Bí thư Thành ủy Hội An đã kể lại một câu chuyện đáng quan tâm về tư duy “Bảo vệ rừng để giữ gìn biển đảo”.
Ông Nguyễn Sự, kể: “Năm 1995, khi đó anh Nguyễn Hưng là Bí thư Thị ủy, tôi là Chủ tịch, đi dự Đại hội Đảng bộ tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng. Khi đó Hội An chọn nghề cá là nghề mũi nhọn, anh Hưng lên nói về nghề cá, nghề biển nhưng phê phán chuyện phá rừng trên núi, phá rừng dẫn đến tác động đến biển, gỗ trôi xuống làm cạn bờ biển. Khi đó, cả Đại hội ồ lên, nói anh Hưng ở biển lại nói chuyện trên núi”.
Mang câu chuyện này đến gặp ông Nguyễn Hưng đang nghỉ hưu tại nhà riêng ở phường Cẩm An, ông xác nhận ngay, cười rất vui và cho biết vì phát biểu đó mà ông đã “rớt” Ban Chấp Hành Đảng bộ tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng thời ấy.
Ông Nguyễn Hưng, nói:“Đại hội là Đại hội lần thứ 13 của tỉnh Quảng Nam – Đà Nẵng tại Hội trường Quân Khu 5. Đại hội đó nói chung là nói nhiều việc nhưng trong đó người ta cứ nghĩ rừng, nông nghiệp là chính nhưng ngược lại, tôi đã phát biểu về biển. Chính tôi là người phát biểu về biển, cũng có nhiều người ủng hộ nhưng phần đông người ta không nghĩ đến biển, cho nên họ thấy mình nói là sai. Cho nên họ đã gạt tôi ra khỏi Tỉnh ủy”.
Tầm nhìn của ông Nguyễn Hưng vào năm 1995 lại “đồng hướng” với Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế – gọi tắc là IUCN. Thông qua Sáng kiến rừng ngập mặn cho tương lai – MFF, Tổ chức Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế đã tổ chức cuộc đối thoại bàn tròn cấp cao vào năm 2016 về quản lý tổng hợp lưu vực sông Vu Gia – Thu Bồn và vùng bờ Đà Nẵng – Quảng Nam, với chủ đề: Một cách tiếp cận “Từ đầu nguồn xuống biển”. Nói cách khác, phương pháp tiếp cận “Từ đỉnh núi đến rạn san hô” giúp chỉ rõ việc quản lý tài nguyên ở hạ nguồn nhưng lại phụ thuộc vào các hoạt động trên thượng nguồn và toàn bộ lưu vực.
Ông Nguyễn Hưng, nguyên Bí thư Thành ủy Hội An thì nói theo cách của mình, phải kết hợp từ rừng xuống đồng bằng với nông nghiệp và biển với nghề cá.“Kết hợp 3 miền, 3 vùng rứa là đúng rồi, nó sẽ đều lên, tôi nghĩ như thế nhưng phần đông đại biểu đi dự Đại hội hoàn toàn chỉ lo rừng với ruộng thôi. Theo tôi, lo rừng với ruộng là đúng, nhưng nếu không lo biển là hoàn toàn sai. Thì bây giờ họ mới ngã ngửa ra, đấy !” – Ông Nguyễn Hưng, nói.
Hiện nay, vùng rừng núi, lưu vực sông và vùng bờ biển là 3 hệ thống tự nhiên liên kết với nhau về mặt không gian và có tầm quan trọng đặc biệt đối với tài nguyên rừng, tài nguyên nước và các dạng tài nguyên thiết yếu khác phục vụ sự phát triển của quốc gia và đời sống con người.
Cách quản lý truyền thống thiếu liên ngành, liên vùng và chưa xem xét ảnh hưởng của rừng núi, lưu vực sông tới vùng bờ biển đang đẩy các lưu vực sông và vùng bờ biển vào thế phát triển thiếu bền vững. Việc xây dựng các thủy điện ở vùng thượng nguồn hệ thống sông đã khiến cho lượng phù sa, cát chảy về hạ du sụt giảm nghiêm trọng. Việc khai thác cát ồ ạt ở lòng sông đã khiến cho lượng cát lòng sông càng thiếu hụt, ảnh hưởng đến dòng chảy, gây sạt lở bờ sông, bờ biển. Đó là một trong những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng sạt lở bờ biển Cửa Đại – Hội An.
Theo 7 tiêu chí UNESCO công nhận đối với Khu sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An, việc bảo tồn các kiểu hệ sinh thái, duy trì tính đa dạng sinh học cả trên cạn và dưới nước, đặc biệt là đảm bảo sự liên kết sinh thái chặt chẽ giữa các phân vùng trong Khu sinh quyển và mối tương tác với các nhân tố bên ngoài cần được quan tâm và chú trọng áp dụng.
Từ các tiêu chí này, trở lại với câu chuyện về tầm nhìn của ông Nguyễn Hưng, nguyên Bí thư Thành ủy Hội An vào năm 1995, ông Nguyễn Sự – Nguyên Bí thư Thành ủy Hội An đã “ngẫm” ra một điều đáng quan tâm, như sau:“Lúc đó đến bây giờ tôi với ngẫm ra một điều, anh Hưng từ trên núi xuống, tham gia chiến tranh nhưng thực tiễn lăn lộn với biển ảnh đã hiểu biển. Đến bây giờ, những điều ảnh nói nó không chỉ là chân lý với biển Hội An nữa mà là chân lý đối với cả cuộc sống trên rừng và dưới biển”./.
Quốc Hải