Với tư cách là Khu Di sản văn hóa thế giới, đô thị cổ Hội An từ nhiều năm nay và mãi đến mai sau luôn được chính quyền và nhân dân thành phố xác định cần phải giữ gìn và bảo tồn nghiêm ngặt để tạo động lực và làm hạt nhân phát triển kinh tế – xã hội toàn diện, bền vững cho toàn thành phố.
Là trung tâm của đô thị Hội An, khu phố cổ cần bảo tồn và phát huy tối ưu các giá trị để trở thành nhân tố quyết định cho sự phát triển của thành phố nhưng hiện tại đang phải đối mặt với những thách thức gay gắt trong quá trình phát triển nhanh về kinh tế du lịch – dịch vụ và thương mại. Trong khi đó, dù đã được báo động và cảnh đoán về những nguy cơ cùng những tác hại phức tạp trên nhiều lĩnh vực trong hành trình xây dựng và phát triển nhưng có thể nói đến nay vẫn chưa có được đánh giá một cách khoa học về khả năng chịu đựng và dự lường chính xác sự quá tải của khu di sản phố cổ.
Phải bảo tồn di sản phố cổ để thu hút du khách, phát triển du lịch- Ảnh: Đỗ Huấn
*Những nguy cơ:
Trong bối cảnh hiện tại và xu thế mới đang diễn ra, những nguy cơ đe dọa đến sự mất còn của khu phố cổ vẫn còn thường trực bởi sự biến đổi khắc nghiệt của môi trường tự nhiên như: thiên tai, bão lụt, hỏa hoạn; bởi sự phát triển quá nhanh của xã hội hiện đại đang diễn ra mạnh mẽ, ào ạt và khắc nghiệt hơn, kéo theo đó là nhu cầu về cuộc sống ngày càng đầy đủ tiện nghi; những áp lực cùng những biến động cơ cấu dân cư, mật độ dân số tăng cao, những nguy cơ về ô nhiễm môi trường tự nhiên, biến đổi môi trường xã hội, trật tự đô thị, trưng bày hàng hóa kinh doanh vẫn còn nhiều bất cập…
Không thể phủ nhận những nỗ lực của chính quyền và cộng đồng cư dân phố cổ suốt hàng chục năm qua, nhất là từ khi đô thị cổ Hội An được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới (4/12/1999) nhưng chắc chắn vẫn còn nhiều vấn đề chưa thể hài lòng và chưa đáp ứng yêu cầu. Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, quy chế quy định của nhà nước các cấp về giữ gìn và phát huy giá trị khu phố cổ nhằm nâng cao ý thức và trách nhiệm bảo vệ, tôn tạo di tích, cảnh quan khu phố thường xuyên được chú trọng nhưng hiệu quả chưa đạt như mong muốn và chưa đến đầy đủ các lực lượng có liên quan tham gia hoạt động, hưởng lợi tại phố cổ như: cộng đồng cư dân, các đối tượng kinh doanh dịch vụ du lịch trong và ngoài thành phố cũng như đông đảo du khách gần xa…
Rõ ràng, những tác động từ du lịch lên khu phổ cổ ngày càng gia tăng và đặt ra nhiều thách thức cho các nhà quản lý. Mâu thuẫn giữa công tác bảo tồn và khai thác, giữa tạo điều kiện để cộng đồng được hưởng lợi và sự xuống cấp di sản đang diễn ra hằng ngày cùng mối liên hệ “cơm gạo” “sống còn” của những chủ nhân trong lòng “bảo tàng sống” với lượng du khách đến tham quan, khám phá khu phố… luôn thường trực trong suy tư, tính toán của các cấp chính quyền. “Chúng ta đánh mất di tích đồng nghĩa với Hội An trở lại thời kỳ kinh tế khó khăn. Chắc chắn một điều như vậy! Nhiệm vụ của chúng ta hiện nay là phải bảo tồn di tích. Làm như thế nào để bảo đảm bảo cảnh quan khu di sản. Đó là yếu tố sống còn của chúng ta hiện nay”, ông Nguyễn Văn Dũng – Chủ tịch UBND thành phố nói.
Phố cổ và khu đô thị trung tâm của Hội An đang chịu áp lực lớn về giao thông- Ảnh: Đỗ Huấn
*Giảm tải:
Không chủ quan, lơ là, chính quyền thành phố thường xuyên tăng cường công tác quản lý bảo tồn, phát huy giá trị di sản; rà soát, bổ sung các quy định quản lý khu phố cổ về xây dựng, trùng tu, bảo tồn, trật tự kinh doanh, trật tự an toàn xã hội; thường xuyên kiểm tra chấn chỉnh, nhắc nhở, xử lý kiên quyết các trường hợp vi phạm, đặc biệt về vấn đề tổ chức kinh doanh, xây dựng, bảng hiệu, mái che. Bên cạnh đó chính quyền thành phố đã tổ chức rà soát, lập phương án kế hoạch và từng bước huy động nguồn lực đầu tư cải thiện chất lượng hệ thống hạ tầng phục vụ du lịch như: điểm bán vé, hệ thống thông tin hướng dẫn tham quan cùng các bãi đỗ xe, nhà vệ sinh công cộng, điểm dừng chân của du khách… Song một vấn đề cấp thiết đang đặt ra để Hội An vừa bảo tồn vừa phát huy hiệu quả giá trị di sản khu phố cổ trong quá trình phát triển là phải giảm tải áp lực giao thông tại khu vực phố cổ. Cần khẩn trương tiến hành phân luồng hợp lý, giãn luồng giao thông các phương tiện có trọng tải lớn, cồng kềnh ra khỏi khu vực phố cổ và lân cận phố cổ, mở rộng không gian đi bộ, trả lại không gian yên bình cho du khách và người thưởng ngoạn… Ông Trần Chương – Trưởng Phòng QLĐT thành phố cho biết: “Thành phố cũng đang tích cực dùng nội lực và cả ngoại lực, trong nước và ngoài nước để làm những công trình, những dự án như cầu Cẩm Nam, cầu Cẩm Kim hay mở rộng tuyến đường Điện Biên Phủ, những tuyến đường trục Bắc – Nam để giải tỏa ách tắt giao thông cho thành phố. Bên cạnh đó, thành phố cũng đang huy động nguồn xã hội hóa để làm những bãi đỗ xe ở phía Đông, phía Tây và phía Bắc của thành phố để từ đó có những giải pháp cấm các loại xe lớn trên 25 chỗ ngồi vào trung tâm. Chúng ta sẽ trung chuyển bằng các xe điện hoặc loại xe nhỏ hơn vào thành phố”.
Đồng thời, chính quyền thành phố cũng cần tăng cường kỷ luật, kỷ cương, tổ chức kiểm soát, đánh giá tác động du lịch từ các tour tham quan, số lượng khách đến và sức chứa trong lòng di sản, những tác động lên di tích và quần thể kiến trúc phố cổ để có hướng điều chỉnh phù hợp, đảm bảo vừa bảo tồn bền vững di sản vừa phục vụ phát triển du lịch hiệu quả, đáp ứng nhu cầu cuộc sống ngày càng cao của người dân trong khu phố cổ.
Đỗ Huấn