Mấy trăm năm qua, sự khác biệt của văn hóa Hội An đối với các vùng miền khác được cho là ở ngay bên trong từng con người với cách ứng xử hài hòa, phù hợp. Và hôm nay, những giá trị truyền thống của vùng đất và con người Hội An đã được khơi dậy, trở thành “vốn đối ứng” cho quá trình phát triển”.
Xây dựng nếp sống lành mạnh từ mỗi cá nhân- Ảnh: Quốc Hải
Cộng đồng
Tháng 8 năm 2016, khi các nhà quản lý và chuyên môn cả nước họp bàn giải pháp trùng tu di tích Chùa Cầu do bị xuống cấp nghiêm trọng, PGS.TS. Đặng Văn Bài – Ủy viên Hội đồng Di sản Văn hóa Quốc gia đã đặt ra vấn đề cần đảm bảo tính pháp lý và tính khoa học cho công tác tu bổ Chùa Cầu và đặc biệt, phải lắng nghe ý kiến của chính nhân dân Hội An, nhất là các tổ dân phố ngay sát chùa Cầu để hiểu và cảm thông với nguyện vọng của họ muốn Chùa Cầu của mình được tu bổ, tôn tạo như thế nào cho có ích nhất.
“Cộng đồng cư dân phố cổ Hội An chúng ta phải tìm hiểu họ, xem họ muốn gì, họ muốn Chùa Cầu của họ tồn tại như thế nào và tôi cho đấy là yếu tố quan trọng giúp cho Chùa Cầu bảo tồn một cách vĩnh viễn”– PGS.TS. Đặng Văn Bài, nói.
Cũng theo PGS.TS. Đặng Văn Bài, làm được điều này là thực hiện đựợc quy ước của UNESCO về việc thực hiện quyền cộng đồng trong khu di sản. Mấy mươi năm qua, TP. Hội An đã được xây dựng trên nền móng quá khứ với việc giữ gìn nguyên bản giá trị tốt đẹp trong đời sống của người dân địa phương và việc xây dựng Thị xã văn hóa đầu tiên của cả nước là một ví dụ.
Thực tế, như tất cả các vùng đất, văn hóa Hội An bắt nguồn từ những giá trị truyền thống và khó có thể mô tả được. Tuy nhiên, khi chúng ta khơi đúng mạch nguồn, văn hóa sẽ thực sự là động lực cho sự phát triển. Và đó là cả một quá trình bắt đầu từ những năm 1990 của thế kỷ trước, khi đời sống của đại bộ phận nhân dân Hội An còn nhiều khó khăn, vất vả. Lúc bấy giờ, quan điểm của Đảng bộ Thị xã là phải bảo lưu cho được các giá trị văn hóa truyền thống trong đời sống sinh hoạt cộng đồng mới có thể đối diện và tiếp nhận những xung đột và đòi hỏi của yêu cầu phát triển. Chính vì thế, bên cạnh quyết tâm đầu tư chuyển dịch cơ cấu kinh tế, vấn đề giữ gìn, xây dựng nếp sống văn hóa và phát triển sự nghiệp văn hóa đã được Đảng bộ Thị xã đặc biệt quan tâm.
Năm 1993, BTV Thị ủy Hội An đã ra Chỉ thị 06 về “Cuộc vận động xây dựng Nếp sống văn minh – Gia đình văn hóa”với mục tiêu chính là xây dựng “Gia đình hòa thuận – Xóm phố yên vui – Xã hội kỷ cương – Phố thôn sạch đẹp”, trong đó, cốt lõi là xây dựng nếp sống cá nhân, nếp sống gia đình và nếp sống xã hội lành mạnh, văn minh. Đến năm 1996, tiếp tục triển khai cuộc vận động “Toàn dân đoàn kết xây dựng cuộc sống mới ở khu dân cư”. Lúc đó mọi nhà đều khó khăn nhưng ai cũng nghĩ rằng bó đũa thì không thể gãy nên mỗi người đều có trách nhiệm giữ gìn từng mảnh vườn, góc phố. Từ đó, giềng mối quan hệ gia đình, cộng đồng dần bền chặt và hình thành nên sức đề kháng trước những biến đổi của đời sống.
Tháng 9/1998, Bộ VH-TT chọn Hội An xây dựng thí điểm mô hình “Đô thị văn hóa” của cả nước. “Đề án xây dựng Hội An – Thị xã văn hóa”ra đời với sự đồng lòng của các tầng lớp nhân dân đã giúp cho Đảng bộ Thị xã lúc đó tìm ra lời giải cho bài toán phát triển. “Đó là đầu tư tăng trưởng kinh tế phải đồng hành với nhiệm vụ giải quyết tốt các vấn đề xã hội, chỉ có làm tốt công tác giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa mới tạo cơ sở bền vững để phát triển mọi mặt” – Ông Nguyễn Hưng – Nguyên Bí Thư Thành ủy Hội An, nói.
Truyền thống văn hóa tốt đẹp từ cộng đồng được nuôi dường, phát huy- Ảnh: Quốc Hải
“Vốn đối ứng”
Trong một lần làm việc tại TP. Hội An, Thủ Tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc cho rằng, văn hóa Hội An thể hiện trong những hành xử giản đơn, thường nhật: “Nếu buổi sáng mà vào cửa hiệu của Hội An dạo quanh một vòng anh hỏi giá này giá khác rồi không mua thì người dân vẫn rất vui vẻ, thậm chí anh ra còn hướng dẫn đường cho anh đi đường nào, tới phố này, điểm kia. Người dân không ồn ào, không cãi nhau, không đánh nhau, xử sự vô cùng văn hóa”.
Không quá lời khi cho rằng, nói đến Hội An là nói đến văn hóa. Thế nhưng, văn hóa Hội An là gì thì khó có thể trả lời một cách rõ ràng. Nhưng trước hết, văn hóa Hội An là sự tích hợp giữa sự khác biệt với cái đa dạng. Sự khác biệt đó thể hiện ngay trong việc người dân ủng hộ và hưởng ứngmột cách hiệu quả hàng loạt quy chế, chủ trương, chính sách và chương trình hành động của chính quyền dù chưa hề có trên toàn quốc. Có thể kể về các quy định trong giao tiếp, buôn bán, đến việc ứng xử với môi trường tự nhiên, xã hội. Từ quy chế quản lý, tu bổ, tôn tạo di tích; quy chế buôn bán, kinh doanh đến các quy định về “lằn cai đỏ” trên đường phố, phố đi bộ; hay như các phong trào “không sử dụng túi ni-lông”, “không khói thuốc lá”,… đều đã trở thành những quy ước chung cho cộng đồng.
Gần đây, khi thành phố phát động xây dựng “Hội An – Nhân tình thuần hậu”, cộng đồng cư dân trong khu phố cổ đã thể hiện trách nhiệm của mình với truyền thống, thói quen tốt đẹp của cha ông. Ban đầu nhiều người phản ứng nhưng dần về sau thấy phù hợp với đời sống hằng ngày nên đồng tình bởi theo họ, có như thế mới giữ gìn được di sản, từ di sản mới phát triển du lịch và hưởng lợi từ các hoạt động văn hóa.
Quả thực, nếu không xuất phát từ văn hóa truyền thống và ý thức giữ gìn di sản của cha ông trước những tác động của xã hội và tự nhiên, làm thế nào Hội An có thể giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa việc gìn giữ di sản với nhu cầu của đời sống đương đại. Nếu không có sự sáng tạo để liên tục làm mới đời sống lao động sản xuất cũng như sinh hoạt văn hóa tinh thần của người dân, Hội An chẳng thể là một điểm đến hấp dẫn của du khách bốn phương.
Ông Nguyễn Văn Lanh – Trưởng Phòng Văn hóa và Thông tin Hội An chia sẻ:“Nếu không có văn hóa thì du lịch Hội An không thể phát triển, mở rộng được như ngày nay, và nếu không có du lịch thì văn hóa Hội An cũng khó khẳng định mình. Làm văn hóa, đặc biệt làm công tác quản lý, bảo tồn chúng ta phải tránh đi thiên hướng hành chính, bác học mà hãy đi vào quần chúng. Bởi vì ở đó những giềng mối tập trung hết. Chúng ta hãy về với nhân dân, về với mặt trận của văn hóa quần chúng, tức là những tri thức dân gian, ở đó chúng ta khám phá ra rất nhiều giá trị văn hóa phi vật thể không mất đi mà chỉ bị che lấp bởi sự lãng quên bởi sự vô tình nào đó. Chứ văn hóa luôn là dòng chảy sống động, đi vào từng ngõ ngách của đời sống văn hóa Hội An”.
Rõ rằng, sự khác biệt của văn hóa Hội An ở ngay trong từng con người với cách ứng xử hài hòa, phù hợp. Và hôm nay, những giá trị truyền thống của vùng đất và con người Hội An đã được khơi dậy, trở thành “vốn đối ứng” cho quá trình phát triển”./.
Quốc Hải