Ngắm phố cổ Hội An từ trên cao là một trải nghiệm thú vị khi đến du lịch tại đây. Nhiều người cho rằng, đó là một khoảng không gian rất đặc biệt, bởi ở đó sẽ giúp du khách có một góc nhìn toàn cảnh về kiến trúc, cảnh quan cũng như nhịp sống đời thường hàng ngày đang diễn ra trong khu phố cổ.
Trong ngôi nhà cổ ở khối An Định, phường Minh An, bấy lâu nay, vợ chồng cụ Phan Quốc Hoành và bà Lê Thị Sú luôn duy trì cách thức sinh hoạt truyền thống của gia đình. Ngoài thời gian trò chuyện với con cháu, những lúc rãnh rỗi, ông bà thường chăm sóc cây cảnh trong khu giếng trời và cho bầy chim sẻ ăn trên mái ngói âm dương, thẫm màu thời gian. Theo lời kể của ông, từ lúc sinh thời, bà cố nội của ông cũng sinh sống trong ngôi nhà này và luôn duy trì đều đặn việc vãi thức ăn lên mái ngói mỗi ngày nên bầy chim thường kéo đến rất nhiều. Việc làm ấy đến bây giờ vẫn được ông bà kế tục, như một thú vui tao nhã, giản dị, hiền hòa, gắn liền với thiên nhiên, môi trường trong đời sống thường ngày của hai vợ chồng cao tuổi.
Kể cho chúng tôi nghe những câu chuyện về người và phố của một thời xưa cũ, ông cho biết, mỗi ngôi nhà cổ ở Hội An đều ẩn sâu những giá trị văn hóa, lịch sử và chứa đựng những câu chuyện về cuộc đời, gia thế của mỗi gia đình. Cùng với đó, sự trường tồn của cả quần thể di tích ở phố cổ Hội An suốt hàng trăm năm qua, mặc cho nắng mưa gió bão cũng đã làm cho không ít người hiếu kỳ, muốn được khám phá, tìm hiểu. Theo cụ Hoành, cùng với kỹ thuật và kiến trúc xây dựng tường nhà, trụ cột, vì kèo hết sức độc đáo, công phu, đầy kinh nghiệm và bí quyết của các thế hệ tiền nhân, những mái ngói ở phố cổ đã góp phần che chắn, bảo vệ cho từng ngôi nhà, tránh được những trận cuồng phong, khốc liệt của thời tiết. Cụ Hoành mô tả: “Trên mái ngói Hội An nặng lắm, giải hạ rất nhiều. Cho nên khi anh tháo mái nhà ra là đất rất nhiều. Chứng tỏ rằng mái ngói rất nặng. Mà chính nhờ vậy nên mới đè được, không bị tốc ngược khi có gió bão. Chứ nếu nhẹ như mái ngói mốc bây giờ thì bỏ vô là bung liền. Mái ngói Hội An nó đè lấy nhau, ôm lấy nhau để mà che nắng che mưa, cũng như người Hội An họ ôm lấy nhau để mà sống. Mái ngói đó còn tồn tại mãi. Nếu còn nhà cổ thì còn mái ngói, không thể nào mất được. Chính nhờ đó nó làm đẹp Hội An, đẹp ở chỗ là không có nơi nào có được. Và cái hay nữa là trên mái ngói Hội An, mùa này cây mọc um tùm gần đến hết mùa xuân nhưng người ta không cào đi mà để lại đến mùa hè, có nắng cây nó tự rụi. Nó hủy tự nhiên một cách nhẹ nhàng như vậy rồi đến mùa mưa nó lại mọc trở lại và chính vì vậy mà ngói cũng bền hơn. Đó là vì ngói Hội An xưa làm bằng đất tự nhiên, không phải như ngói lợp ở những ngôi nhà hiện đại bây giờ có nhiều tạp chất, cây không mọc được”.
“Không gian trên không” của phố cổ Hội An- Ảnh: Lê Hiền
Chắc hẳn vì vậy nên trải qua bao thăng trầm của lịch sử và biến thiên của thời tiết nhưng đô thị cổ Hội An vẫn tồn tại cùng thời gian, với những nét cổ kính, trầm mặc, rêu phong. Những ngôi nhà ở và những di tích trên 300 tuổi với bố cục kiến trúc và kiểu thức xây dựng độc đáo, gần như vẫn còn nguyên trạng và không trùng lắp. Nhiều người từng chia sẻ rằng, khi đến Hội An, họ nhận ra vẻ đẹp khác nhau trong từng khoảnh khắc thời gian của mỗi ngày và mỗi mùa. Điều đó được thể hiện rõ nhất qua mái ngói của những ngôi nhà cổ. Khi còn đương chức, nguyên Bí thư thành ủy Nguyễn Sự từng nói rằng, Hội An có một “không gian trên không” rất riêng và rất đẹp. Việc gìn giữ và truyền sinh khí vào “không gian trên không” ấy có ý nghĩa quan trọng đối với sự tồn tại của Đô thị cổ, làm nên những giá trị khác biệt của Hội An so với các di sản khác, tạo nên một Hội An mới trong cũ và cũ trong mới. Ông Nguyễn Sự từng nói: “Chúng ta đang có một Hội An trên không, đó là hệ mái của nhà Hội An rất đẹp. Nó có nóc, nó nhấp nhô, nó có mái dốc. Đó là một không gian trên không. Và điều đặc biệt là người Hội An có thể đo được, đếm được thời gian trên mái ngói. Đến mùa đông, mùa xuân, tất cả cây xanh nó mọc lên mái ngói âm dương, đến mùa hè, cây khô lại nằm trên đó. Và nhìn mái ngói người ta biết rằng mùa này là mùa đông, hay mùa hè, mùa xuân, mùa thu. Hay như vậy nhưng nếu mà Hội An chúng ta vẫn cửa đóng then cài như kinh thành Huế, như Mỹ Sơn thì nó không có hơi hám gì cả. Những con người đã truyền vào từng đầu hồi, bờ chảy trong từng hoa văn họa tiết hơi ấm của con người, dẫn đến Hội An bao giờ cũng cổ nhưng bao giờ cũng có sinh khí, có sức sống mới hàng ngày, hàng giờ. Chính điều đó nó tạo nên Hội An”
Thấy được vẻ đẹp của “không gian trên không” ở phố cổ Hội An nên nhiều nhiếp ảnh gia, họa sỹ, phóng viên… đã khai thác và chuyển tải đến mọi người thông qua nhiều tác phẩm. Gần đây, khi công nghệ quay phim trên cao Fly cam phát triển, những thước phim về Đô thị cổ Hội An được thực hiện từ trên không trung, với nhiều góc máy đẹp, lạ đã mang đến cho người xem những góc nhìn sinh động, mới mẻ, ấn tượng hơn về toàn cảnh “không gian trên không” của phố cổ. Ngay trong khoảnh khắc mùa lụt mới đây, một Hội An nhìn từ trên cao được thể hiện qua các tấm ảnh, các đoạn clip của các tay máy nghiệp dư cũng trở nên thi vị hơn bởi vẻ đẹp riêng có.
Nắm được tâm lý của du khách muốn có thêm một góc nhìn mới về phố cổ, được ngắm nhìn Hội An từ trên cao, gần đây, một số thương nhân đã chuyển loại hình kinh doanh ở một vài ngôi nhà có tầng thượng sang kinh doanh cà phê. Các quán này nhanh chóng hút khách không chỉ bởi chất lượng dịch vụ, nghệ thuật bài trí cảnh quan mà còn vì một lý do hấp dẫn hơn, đó là khách được ngắm nhìn toàn cảnh phố cổ từ trên cao. Nhiều đôi uyên ương cũng đã đến thưởng thức đồ uống và chụp ảnh cưới từ góc nhìn này. Tại tầng thượng quán Faifo Coffee, số 130 Trần Phú, bạn Lưu Ngọc Hà, đến từ Hà Nội chia sẻ: “Mình đã vào Hội An lần thứ 4 rồi. Lần này nhóm mình ở lại đây lâu hơn và chúng mình muốn dành nguyên một buổi, từ chiều đến tối ở tại quán cà phê này chỉ để được ngắm nhìn vẻ đẹp bình yên của Hội An chuyển cảnh trong khoảnh khắc đó. Lựa chọn quán này vì mình muốn nhìn Hội An từ trên cao và ở đây, không gian rất yên tĩnh, nhẹ nhàng, phù hợp để thay đổi không khí náo nhiệt nơi Hà thành bấy lâu”.
Vậy là, việc khám phá không gian trên cao của Hội An đang trở thành một niềm yêu thích đặc biệt của rất nhiều du khách. Bởi khoảng không gian ấy đã góp phần làm nên vẻ đẹp không trùng lắp cho Di sản văn hóa thế giới Đô thị cổ Hội An.
Lê Hiền