“Ngày hội bắp nếp Cẩm Nam” diễn ra vào ngày 16 tháng Giêng hằng năm nhằm tôn vinh bản sắc văn hóa truyền thống dân tộc, từng bước tạo ra nét đặc trưng trong giá trị ẩm thực của sản phẩm bắp nếp Cẩm Nam, qua đó tạo “sản phẩm du lịch” để thu hút du khách đến với địa phương nói riêng và thành phố Hội An nói chung.
Đầu xuân, lội giữa những cồn bắp xanh tít tắp ven sông Hoài thuộc phường Cẩm Nam, ta dễ dàng cảm nhận được hương thơm ngào ngạt của hoa bắp đang trổ cờ. Giữa mênh mông của nắng gió, ta như thấy vui say trong tiếng reo xào xạc của lá bắp, trong những mầm xanh mới nhú của những vạt bắp vừa gieo và cả trong những vạt bắp trái đang căng tròn, mẩy hạt chờ tay người đến hái…
Bắp Cẩm Nam từ lâu đã trở thành đặc sản của phố cổ. Trong những ngày lễ đầu năm mới, khách từ Đà Nẵng, Hoà Vang, Điện Bàn, Duy Xuyên về Phố Hội viếng chùa, cầu lộc… sau khi thưởng thức các món ăn ngon từ bắp tại phố còn mua thêm vài chục bắp thật tươi, thật đẹp mắt về làm quà. Đây là món quà vừa rẻ vừa ngon vừa hợp khẩu vị cho mọi lứa tuổi. Những năm gần đây, du lịch Hội An phát triển mạnh với nhiều lễ hội lớn, phong phú được tổ chức với mật độ khá dày, khách du lịch trong Nam ngoài Bắc và quốc tế đều biết tiếng về bắp Cẩm Nam. Không những thế, vào mùa rộ bắp Cẩm Nam còn vượt hàng chục cây số đến với khách tiêu thụ khắp nơi trong và ngoài tỉnh bằng các loại dịch vụ vận chuyển…
Món bắp xào được nhiều người ưa thích- Ảnh: Đỗ Huấn
Khó mà diễn tả được “cái ngon” làm nên đặc sản nổi tiếng của bắp Cẩm Nam nhưng có thể nói rằng dù ăn tại chỗ hay mang đi xa vài ngày bắp Cẩm Nam vẫn giữ nguyên độ dẻo và vị ngọt đậm riêng có. Bắp ở đây là loại bắp nếp trắng có thể luộc tươi, nướng than hồng hoặc xắt mỏng vụn nấu chè đặc để ăn… Nhưng dù cách gì thì cũng dễ nhận ra những đặc điểm riêng biệt ấy.
Bắp Cẩm Nam được trồng chủ yếu trên các bãi cát bồi ven sông. Sông Hoài, sông Đế Võng trước khi đổ ra biển hằng năm đều mang phù sa bồi đắp các bãi cát này. Với một không gian đầy ắp nắng và gió, người dân ở đây đã biết khai thác thế mạnh này để trồng bắp. Vốn là một loại cây ưa nắng, nước và không gian thoáng đãng, cây bắp trở thành loại cây chủ lực trên đất bãi ven sông. Nhiều lần tìm gặp các cụ cao niên, các lão nông tri điền để hỏi về nghề trồng bắp quê mình, không ai nhớ đích xác được cây bắp Cẩm Nam có tự bao giờ? Chỉ biết rằng nghề trồng bắp ở đây có từ những năm 40 của thế kỷ XX. Một số cụ bảo rằng: trước đó người dân chỉ trồng được bắp đá – loại bắp hạt to và cứng chứ không dẻo, thơm như bây giờ. Sau đó từ nguồn giống tìm được (chắc là do tình cờ) ở vùng núi của đồng bào dân tộc thiểu số và sau vài lần chọn lọc, thuần chủng mới hình thành được loại bắp nếp ngon, ngọt như bây giờ. Rồi theo thời gian, loại bắp này đã quen với đồng đất và điều kiện khí hậu nơi đây, khó lòng thay thế được…
Nghề trồng bắp cũng lắm công phu. Để có được những trái bắp to tròn, mọng sữa đảm bảo năng suất sản lượng cao và kịp mùa vụ, người trồng bắp phải tốn rất nhiều mồ hôi, công sức. Ngoài điều kiện về độ mùn, độ phấn của đất còn phải kể đến khâu chọn giống. Giống phải được chọn từ lúc nở trái, không được ôm thân cây, không lỏ cùi, vỏ mỏng, ít lớp, cùi nhỏ, trái nảy và dài…. Kỹ thuật gieo trồng cũng lắm gian lao: làm đất thì phải cuốc cho sâu, xới xáo nhiều lần cho tơi xốp. Đánh luống phải thẳng hàng, vuông vức, đều đặn (hàng cách hàng thường không quá 50cm). Bón lót thì phải dùng phân chuồng và bón định kỳ thêm 3-4 lượt phân u-rê. Tỉa hạt thì phải khéo tay, cách đều rồi phải theo dõi nhổ bớt cây dày, nếu dày hơn 25cm-30cm thì thiếu nắng bắp sẽ nhỏ trái, lép hạt. Bắp là loại cây ưa nắng và háo nước vì vậy trước đây nhà nào trồng bắp cũng phải đào ao để lấy nước tưới cây và phải gánh cả hàng trăm đôi nước tưới mỗi ngày. Còn bây giờ điện đã về đến bãi đến đồng, giải phóng những nhọc nhằn của đôi vai người trồng bắp. Song nỗi lo canh cánh của người trồng bắp mỗi khi vào mùa vụ là các loại sâu phá hại. Khi chưa có thuốc trừ sâu, bà con phải dùng lá thầu đâu (sầu đông) trộn với cộng thuốc lá giã nát để rải diệt, lại thường xuyên túc trực trên ruộng bắp để bắt sâu. Rồi đến thời kỳ dùng thuốc trừ sâu tuy đạt hiệu quả hơn, bớt vất vả hơn nhưng lại lo sản phẩm nhiễm hoá chất ảnh hưởng đến người tiêu dùng. Gần chục năm gần đây, bà con sử dụng các biện pháp diệt trừ theo tiến bộ khoa học kỹ thuật mới, hạn chế dùng hoá chất, đảm bảo “nhất cữ lưỡng tiện”…
Mời thưởng thức món bắp nướng- Ảnh: Đỗ Huấn
Nghề trồng bắp những năm gần đây vì vậy đã mang lại nguồn thu nhập đáng kể cho các hộ làm vườn ở địa phương. Một số hộ thực hiện “chân biển-chân đồng”, “chân thợ-chân đồng” và cả “chân buôn bán-chân đồng” đã khá lên trông thấy. Riêng cây bắp, giá trị sản xuất tăng lên rõ nét, nhất là đối với các đồng đất trồng nhiều vụ và các trà bắp trồng lệch vụ. Đó là chưa kể nguồn thu từ các dịch vụ khác của một lực lượng lao động không nhỏ tại các lò nấu bắp về đêm, các đội xe thồ chở bắp đi khắp nơi, người bán lẻ tại các chợ trong thành phố và đặc biệt là các quán bánh tráng đập kèm bán chè bắp ở Cẩm Nam…
Liên tiếp 3 năm qua, cứ đến ngày 16 tháng Giêng âm lịch, người dân Cẩm Nam lại tề tựu sum vầy tổ chức “Ngày hội bắp nếp Cẩm Nam” để tỏ lòng tri ân công đức tổ tiên. Dưới sự chủ trì của các bô lão trong làng với các nghi lễ nghinh tổ Thần Nông, tế lễ cổ truyền, người dân Cẩm Nam luôn ngưỡng vọng, tưởng nhớ Tổ nghề, cầu mong cho mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, mọi nhà có cuộc sống ấm no hạnh phúc…
Tản mạn cùng xuân, trong tôi bỗng dậy lên niềm ước ao: giá như ngày càng có thêm được nhiều sản phẩm chế biến từ bắp để làm quà gửi đi phương xa thì danh tiếng “Bắp Cẩm Nam” và du lịch Hội An càng đẹp thêm biết mấy.
Đỗ Huấn