Bảo vệ hệ sinh thái vùng ngập mặn sông Thu Bồn

Xã Cẩm Thanh (TP.Hội An) đang triển khai thực hiện dự án “Bảo tồn và sử dụng bền vững hệ sinh thái rừng dừa nước Cẩm Thanh trên cơ sở giao quyền cho cộng đồng tại thành phố Hội An”. Dự án do tổ chức Quỹ Môi trường toàn cầu – Chương trình tài trợ các dự án nhỏ (GEF/SGP) hỗ trợ.

Sau một thời gian tham vấn, thu thập ý kiến của cộng đồng dân cư ở các thôn và nhận được sự giúp đỡ của đội ngũ cán bộ, chuyên gia Ban quản lý Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An, Cẩm Thanh đã hoàn thành việc xây dựng dự án “Bảo tồn và sử dụng bền vững hệ sinh thái rừng dừa nước Cẩm Thanh trên cơ sở giao quyền cho cộng đồng tại thành phố Hội An”. Và dự án đã chính thức được tổ chức Quỹ Môi trường toàn cầu – Chương trình tài trợ các dự án nhỏ (GEF/SGP) phê duyệt hỗ trợ.

Tổng kinh phí thực hiện dự án 2 tỷ 130 triệu đồng, trong đó kinh phí tài trợ của Quỹ Môi trường toàn cầu khoảng 1 tỷ đồng, còn lại là nguồn đối ứng của chính quyền địa phương, thành phố và Khu dự trữ sinh quyển. Thời gian thực hiện: 36 tháng (từ tháng 3/2018 – 3/2021). Mục tiêu lâu dài là bảo tồn và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên, lịch sử, văn hóa, cộng đồng tại xã Cẩm Thanh, TP.Hội An. !”, Đại diện Quý môi trường toàn cầu (GEF), bà Nguyễn Thị Thu Huyền – Điều phối viên quốc gia GEF nói:“Điểm nhấn đặt ra trong dự án này không phải là sinh kế như những dự án trước vì người ta không còn quá nghèo như xưa nhưng làm sao người ta giữ được nguồn lợi này, giữ được rừng dừa và tài nguyên sinh thái này thì mới bền vững. Vì vậy yêu cầu đặt ra là giao rừng dừa cho cộng đồng, nghĩa là cộng đồng tham gia bảo vệ rừng dừa, cùng nhau làm du lịch, cải thiện sinh kế. Thiết chế cộng đồng phải được tăng cường theo mô hình đồng quản lý”.

Dừa mọc ven bờ các kênh lạch quanh năm xanh tốt- Ảnh: Đỗ Huấn

Rừng dừa nước Cẩm Thanh có vai trò quan trọng và mang ý nghĩa sống còn đối với hệ sinh thái vùng ngập mặn thuộc hạ lưu sông Thu Bồn (gồm vùng lõi Hội An, rừng ngập mặn Cửa Đại) và khu vực Cù Lao Chàm. Với tổng diện tích tự nhiên hơn 40 nghìn ha, hệ sinh thái vùng này đã được UNESCO công nhận là Khu dự trữ sinh quyển thế giới cách đây 9 năm. Tiến sĩ Chu Mạnh Trinh (Ban quản lý Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm) cho biết: “Về mặt môi trường cụ thể là bảo vệ vùng bờ, chính cây dừa nước là cây dựa đất. Có cây dừa nước thì chúng ta có làng mạc và có làng mạc thì chúng ta có văn hóa. Phải khẳng định điều đó và chúng ta có được cảnh động ngày nay và chúng ta có những những giải trí khác như là bảo vệ bờ, như là ứng phó với biến đổi khí hậu, sóng biển lớn thì cây dừaa nước là rào chắn sinh học vững chãi”.

Với chừng 300 ha, trong đó khoảng 1/3 là đất và 2/3 là vùng ngập triều thuộc xã Cẩm Thanh, nơi đây có rừng dừa nước mọc ven bờ các kênh lạch, quanh năm xanh tốt, tạo nơi này có một sinh cảnh rất đặc biệt cho Hội An mà hiếm nơi ở Việt Nam có thể tìm gặp được. Kết quả nghiên cứu, khảo sát cho thấy: trên các cồn gò và vực nước xung quanh các rừng dừa nước từ vùng triều thấp trở xuống có hệ sinh thái cỏ biển đặc thù, chỉ có ở vùng nhiệt đới và ôn đới ấm. Chúng là những loài thực vật bậc cao, sống chìm trong môi trường nước, tồn tại và phát triển quanh năm, thích nghi trong môi trường luôn có dòng chảy, sóng gió nhờ có hệ thống ngầm vùi sâu trong trầm tích. Dọc triền sông phía ngoài dừa nước, trên các cồn gò ở gần khu vực Cửa Đại còn có hệ sinh thái cỏ biển với ưu thế tuyệt đối của loài cỏ lươn có lá dài đến 40-50cm và một loài cỏ xoan khác bao phủ, làm thành các tấm thảm xanh, mịn quanh triền sông.

Diện tích dừa trồng mới ở vùng hạ lưu sông Thu Bồn- Ảnh: Đỗ Huấn

Về phương diện sinh vật, các hệ sinh thái khu vực này có sự đa dạng sinh học rất cao, là nơi cư trú của nhiều loài động vật biển có giá trị. Các thảm cỏ biển là nơi sinh sống, ẩn nấp của ấu thể nhiều loài hải sản. Còn về phương diện sinh vật và môi trường, lưu vực sông Thu Bồn-Cửa Đại và Cù Lao Chàm có mối liên quan mật thiết với nhau về sự giao lưu thủy vực, sự tích tụ và phân hủy chất thải, lắng đọng trầm tích, làm trong sạch nguồn nước, về sự cư trú, nuôi dưỡng các loài sinh vật (sông, biển) có tính đa dạng sinh học và có giá trị cao. Tiến sĩ Chui Mạnh Trinh cho biết thêm: “Vùng Cẩm Thanh là vùng trọng tâm, vùng rốn của sự kết nối giữa đất liền và biển. Gần đây Khu BTB chúng tôi đã phối hợp với nhiều nhà khoa học nghiên cứu về mặt chủng loại, nguồn lợi thì thấy rằng sự kết nối đó rất rõ ràng, qua từng loại cụ thể. Thí dụ như là cá mú, cá hồng, cá dìa và toàn bộ các loài cá khác. Đây là vùng giống cung cấp con nô ra đến vùng san hô, con thiện đi ra khơi. Như vậy rõ ràng về mặt nguồn lợi hỗ trợ cho sự phát triển các ngành kinh tế khác như nông nghiệp, như thủy sản… nó phải là hàng đầu”.

Để bảo vệ sự đa dạng sinh học và kết hợp phát triển du lịch vùng sông nước giàu tiềm năng này nhất thiết phải dựa trên cơ sở quản lý cộng đồng và vì lợi ích của cộng đồng. Rừng dừa nước cần qui hoạch cụ thể và quản lý chặt chẽ, khắc phục tình trạng tùy tiện chặt, đốn để làm ao, hồ nuôi tôm hoặc vì mục đích khác gây lệch dòng chảy và biến dạng sinh cảnh nơi đây.“Đối với thành phố xác định tiếp tục bảo tồn nghiêm ngặt. Đó là một trong những nhiệm vụ đặt lên hàng đầu vừa kết hợp cải thiện sinh kế, phát triển du lịch sinh thái trong khu vực, đồng thời cố gắng phát triển, trồng mới thêm dừa nước ở những vị trí phù hợp”, Phó Chủ tịch UBND thành phố Nguyễn Thế Hùng nói.

Cần tuyên truyền rộng rãi cho cộng đồng hiểu rõ về vai trò và tầm quan trọng của hệ sinh thái cỏ biển và có biện pháp ngăn cấm các hình thức khai thác mang tính hủy diệt các loài hải sản trong thảm cỏ. Cũng cần có kế hoạch phục hồi lại các thảm cỏ đã mất, từng bước xây dựng những mô hình quản lý cộng đồng trong khai thác, nuôi trồng thủy sản nhằm góp phần bảo vệ nguồn giống, duy trì nguồn lợi thủy sản cho Hội An – Cù Lao Chàm… Điều đó càng có ý nghĩa trong việc kết nối giữa khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm với vùng hạ lưu sông Thu Bồn để trở thành hành lang bảo tồn thiên nhiên đi đôi với đẩy mạnh phát triển du lịch đa dạng, nhất là du lịch sinh thái… Khám phá tiềm năng đa dạng vùng hạ lưu sông Thu Bồn chắc chắn là điểm đến thú vị trong hành trình du lịch ở Hội An!

Đỗ Huấn