Đến nay, Hội An vẫn chưa có được báo cáo đánh giá một cách khoa học về khả năng chịu đựng và dự lường chính xác sự quá tải của khu di sản phố cổ dù đã được báo động, cảnh đoán về những nguy cơ cùng những tác hại phức tạp trên nhiều lĩnh vực. Vấn đề bảo tồn di sản để phát triển vì vậy luôn đặt ra thường trực và không đơn giản…
Những nguy cơ đe dọa đến sự mất còn của khu phố cổ có thể thấy trước mắt và thường trực bởi những biến đổi khắc nghiệt của môi trường tự nhiên như: thiên tai, bão lụt, hỏa hoạn; bởi sự phát triển quá nhanh của xã hội hiện đại đang diễn ra mạnh mẽ hơn, ào ạt hơn, kéo theo đó là nhu cầu về cuộc sống ngày càng đòi hỏi đầy đủ tiện nghi; những áp lực về biến động cơ cấu dân cư, mật độ dân số tăng nhanh, những nguy cơ về biến đổi môi trường xã hội, trật tự kinh doanh buôn bán, giao thông đô thị..v..v… Bức xúc trước thực trạng quá tải giao thông của thành phố trong thời gian gần đây, ông Kiều Cư – Bí thư Thành ủy yêu cầu khẩn trương thực hiện giải pháp xây thêm các bãi giữ xe phục vụ du lịch. “Cần thiết lắm rồi! Phải triển khai nhanh, ít chi cũng được 3 bãi đỗ xe. Việc kẹt xe đối với thành phố trở thành chuyện bình thường rồi, hằng đêm. Lúc trước chỉ có đêm phố cổ, còn bây giờ thứ 7, chủ nhật nào cũng bị”, ông Cư nói.
Du lịch phát triển đặt ra nhiều áp lực và thách thức cho công tác bảo tồn di sản- Ảnh: Đỗ Huấn
Không thể phủ nhận những nỗ lực của chính quyền và cộng đồng cư dân phố cổ trong nhiều năm qua, nhất là 18 năm sau khi đô thị cổ Hội An được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới (4/12/1999) nhưng chắc chắn vẫn còn nhiều vấn đề chưa thể hài lòng và chưa đáp ứng yêu cầu. Công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, quy chế quy định của nhà nước các cấp về giữ gìn và phát huy giá trị khu phố cổ nhằm nâng cao ý thức và trách nhiệm bảo vệ, tôn tạo di tích, cảnh quan khu phố thường xuyên được chú trọng nhưng hiệu quả chưa đạt như mong muốn và chưa đến đầy đủ các lực lượng có liên quan tham gia hoạt động, hưởng lợi tại phố cổ như: cộng đồng cư dân, các đối tượng kinh doanh dịch vụ du lịch trong và ngoài thành phố cũng như du khách gần xa…
Rõ ràng, những tác động từ du lịch lên khu phổ cổ ngày càng gia tăng và đặt ra thách thức gay gắt cho các nhà quản lý. Mâu thuẫn giữa công tác bảo tồn và khai thác phát huy giá trị di sản, giữa tạo điều kiện để cộng đồng được hưởng lợi và sự xuống cấp di sản đang diễn ra hằng ngày cùng với mối liên hệ “cơm gạo” “sống còn” của những chủ nhân trong lòng “bảo tàng sống” với lượng du khách đến tham quan, khám phá khu phố… luôn thường trực trong suy tư, tính toán của các cấp chính quyền. Ông Nguyễn Văn Vinh – Phó Chủ tịch HĐND thành phố trao đổi: “Trong xu thế phát triển ngày nay, việc duy trì “phố đi bộ”, “phố không có tiếng động cơ” nghe qua dường như có sự đối chọi lẫn nhau, cản trở sự sinh hoạt của nhân dân nhưng chính những sản phẩm du lịch đặc trưng đó lại có sức hút rất lớn để du khách đến đông hơn, sản phẩm làm ra bán được giá trị cao hơn, nhân dân được hưởng lợi, kinh tế phát triển, nâng cao đời sống chính mình”.
Đồng thuận bảo tồn di sản đô thị cổ để phát triển du lịch bền vững- Ảnh: Đỗ Huấn
Bảo vệ di sản đô thị cổ Hội An là bảo vệ những giá trị văn hóa vật thể và phi vât thể của di sản thế giới, tức là bảo vệ cả “phần hồn” và “phần cốt” của khu phố đang từng ngày trở thành điểm đến hấp dẫn, được du khách muôn phương yêu thích. Đồng thời bảo vệ di sản cũng phải gắn kết hài hòa với việc khai thác, phát huy các giá trị quý báu của di sản, mang lại lợi ích cho cộng đồng nhân dân và sự phát triển bền vững của cả thành phố. Mỗi chủ nhân di sản cần nâng cao nhận thức và hành động đúng, không nên làm tổn hại di sản dù là việc làm nhỏ, cần tôn vinh kịp thời những hành động phát huy được giá trị của di sản nhân loại. “Ở đây chúng tôi kêu gọi sự đồng thuận của các chủ di tích. Chúng ta đánh mất di tích đồng nghĩa với Hội An trở lại thời kỳ kinh tế khó khăn. Chắc chắn như vậy! Nhiệm vụ của chúng ta hiện nay là phải bảo tồn di tích. Còn vấn đề bất cập gọi là mâu thuẫn trong quá trình phát triển và bảo tồn, tôi nghĩ là tháo gỡ được. Tháo gỡ như thế nào thì phải dựa vào tự nhiên, dựa vào điều kiện xã hội. Làm thế nào để đảm bảo cánh quan di sản, đó là yếu tố sống còn của chúng ta hiện nay”, Chủ tịch UBND thành phố Nguyễn Văn Dũng bày tỏ chân tình.
Đỗ Huấn