Với tư cách là Khu Di sản văn hóa thế giới, khu phố cổ Hội An từ nhiều năm nay và mãi đến mai sau luôn được chính quyền và nhân dân thành phố xác định cần phải được giữ gìn và bảo tồn nguyên trạng để tạo động lực, làm hạt nhân phát triển kinh tế – xã hội toàn diện, bền vững cho toàn thành phố. Thế nhưng hiện tại đang phải đối mặt với những áp lực quá lớn nhưng chưa được xác báo một cách khoa học để có giải pháp căn cơ, kịp thời
Đời sống kinh tế Hội An hiện nay phát triển chủ yếu là nhờ du lịch dịch vụ mà chính là du lịch văn hóa và nền tảng hạt nhân là khu phố cổ. Du lịch Hội An trở thành trọng điểm du lịch của cả nước, tốc độ tăng trưởng hằng năm rất cao. Đó là kết quả của hướng đi đúng đắn và đầy sáng tạo. Lĩnh vực bảo tồn, phát huy di sản văn hóa khu phố cổ để phục vụ du lịch đã đạt được những thành tựu đáng khích lệ. Công tác quản lý di sản ngày càng chặt chẽ bài bản hơn. Việc đầu tư tu bổ chống xuống cấp di tích, phát huy giá trị di tích được quan tâm đẩy mạnh. Sức hút thương hiệu du lịch Hội An tiếp tục được khẳng định. Năm nay, thành phố Hội An tiếp tục được nhiều tổ chức quốc tế, tạp chí du lịch uy tín bình chọn là điểm đến yêu thích của du khách trong và ngoài nước như: Top 12 thành phố châu Á nên đến ít nhất một lần trong đời, top 10 điểm đến lãng mạn nhất châu Á, top 16 điểm đến thư giãn tốt nhất thế giới, top những thành phố châu Á tuyệt vời nhất cùng giải thưởng “Thành phố du lịch sạch ASEAN” do Ban Thư ký ASEAN trao tặng.
Lượng khách đến tham quan đông đã tạo áp lực lớn cho khu phố cổ- Ảnh: Đỗ Huấn
Không thể phủ nhận những nỗ lực của chính quyền và cộng đồng cư dân phố cổ trong hàng chục năm qua, nhất là từ khi đô thị cổ Hội An được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa thế giới (4/12/1999) nhưng chắc chắn vẫn còn nhiều vấn đề chưa thể hài lòng và đang đặt ra nhiều thách thức. “Thành phố hiện đang đối mặt với nhiều thách thức, khó khăn, nhất là những áp lực to lớn trong công tác quản lý di sản trước thực trạng lượng khách tham quan du lịch ngày càng tăng cao, trong khi các điều kiện về kết cấu hạ tầng chưa được cải thiện để đáp ứng với yêu cầu phát triển. Bên cạnh đó là những vấn đề quan trọng khác như phòng cháy chữa cháy, quản lý hoạt động xây dựng tu bổ di tích, tu bổ di tích, giữ gìn cảnh quan môi trường, trật tự văn minh trong kinh doanh, trật tự vệ sinh đô thị và những tác động tiêu cực từ thiên tai do biến đổi khí hậu”, Phó Chủ tịch UBND thành phố – Nguyễn Văn Sơn cho biết.
Rõ ràng, những tác động từ du lịch dịch vụ lên khu phổ cổ ngày càng gia tăng. Mâu thuẫn giữa công tác bảo tồn và khai thác, giữa tạo điều kiện để cộng đồng được hưởng lợi và sự xuống cấp di sản đang diễn ra hằng ngày cùng với mối liên hệ “cơm gạo” “sống còn” của những chủ nhân trong lòng di sản “bảo tàng sống” là khu phố cổ với lượng du khách đến tham quan, khám phá… luôn thường trực trong suy tư, tính toán của các cấp chính quyền.
Qua khảo sát 604 di tích nhà ở, nhà thờ tộc trong khu vực I phố cổ, Trung tâm QLBTDSVH Hội An cho biết, có đến 552 di tích có hoạt động kinh doanh buôn bán và 52 di tích không có kinh doanh. Trong 552 di tích có kinh doanh thì đăng ký kinh doanh 1 hộ có 503 di tích, đăng ký kinh doanh 2 hộ có 47 di tích và 2 di tích kinh doanh nhưng không đăng ký giấy phép. Ngành nghề, mặt hàng kinh doanh buôn bán rất phong phú và đa dạng, cơ bản đáp ứng nhu cầu của khách tham quan, mang lại thu nhập cho các hộ nhân dân nhưng cũng tạo ra mối quan ngại đáng lưu tâm. Th.S, KTS Võ Duy Trung – Trưởng Phòng Quản lý di tích Khu phố cổ thuộc Trung tâm QLBRDSVH Hội An chia sẻ: “Việc chuyển đổi các không gian chức năng trong di tích từ không gian truyền thống sang không gian kinh doanh cùng với việc trưng bày, trang trí không phù hợp đã làm thay đổi không gian truyền thống của di tích và ảnh hưởng xấu đến khu phố cổ, cảnh quan khu phố cổ như là việc sử dụng các vật liệu hiện đại, dễ cháy trang trí, trưng bày bên trong di tích, rồi việc trưng bày hàng hóa kinh doanh không đúng theo quy định tràn ra không gian vỉa hè, gây mất cảnh quan chung”.
Khu phố mới bờ nam sông Hoài cũng bị quá tải do lượng xe tham gia giao thông ngày càng tăng- Ảnh: Đỗ Huấn
Bên cạnh đó,có một áp lực rất nặng nề, luôn thường trựcvới phố và cuộc sống sinh hoạt hằng ngày của nhân dân là vấn nạn giao thông. Được biết, với lưu lượng xe cộ của nhân dân và các đơn vị vận tải du lịch, thương mại hiện đang tham gia hằng ngày cộng thêm trung bình mỗi ngày khu phố cổ đón hơn 14.000 lượt khách tham quan, Hội An đã đối mặt vất vả với ùn tắc giao thông, vậy mà hơn 10 tháng đầu năm nay, người dân trong thành phố đã sắm mới thêm 4000 chiếc xe máy và hơn 800 chiếc ô tô các loại… Vậy thử hình dung xem, khu phố cổ vốn đã nhỏ hẹp (diện tích khoảng 1km2) phải “oằn mình gánh gồng” đến cỡ nào. Hiện tại, thành phố đang xây mới 3 bãi đỗ xe và sử dụng 2 bãi đỗ xe tạm để phục vụ nhưng xem ra chẳng thấm tháp vào đâu. Trong thời gian tới, chính quyền thành phố sẽ vận động, triển khai thực hiện “thành phố xe đạp” và dự kiến mở rộng không gian “Phố đi bộ” cũng nhằm để giảm áp lực về giao thông vào phố. Theo một số chuyên gia, chừng đó cũng chưa giải quyết được bao nhiêu, cần thiết phảiphân luồng hợp lý, giãn luồng giao thông các phương tiện có trọng tải lớn, cồng kềnh ra khỏi khu vực phố cổ và lân cận phố cổ, đồng thời khuyến khích sử dụng các phương tiện giao thông thích hợp (như xe điện) để phục vụ trung chuyển khách tiếp cận vào phố…
Mặt khác, áp lực từ vệ sinh môi trường do tình trạng rác thải, nước thải cũng là vấn đề nan giải. Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch HĐND thành phố Trần Ánh trăn trở: “Hiện nay mỗi ngày có 90 tấn chất thải rắn được thải ra qua sinh hoạt và hoạt động du lịch. Trong khi đó năng lực đốt, phân loại, xử lý rác của thành phố thì rất hữu hạn. Cho nên hằng ngày thành phố phải hợp đồng với Công ty Môi trường đô thị của tỉnh chở một phần lớn đem chôn lấp tại Núi Thành, mà sắp tới không cho đổ nữa thì không biết đổ đâu cho hết!”.
Là trung tâm của vùng đô thị Hội An, khu phố cổ cần được bảo tồn nghiêm ngặt và phát huy tối ưu các giá trị để trở thành nhân tố quyết định cho sự phát triển của thành phố nhưng hiện tại đang đối mặt với quá nhiều áp lực do phát triển nhanh về du lịch – dịch vụ và thương mại. Dù đã được cảnh đoán về những nguy cơ cùng những tác hại phức tạp trên nhiều lĩnh vực nhưng đến nay vẫn chưa có được một đánh giá mang tính khoa học, chính xác về sự quá tải và khả năng chịu đựng của khu di sản phố cổ. Để rồi từ đó mới có giải pháp căn cơ, không cảm tính và cấp thiết, kịp thời!
Đỗ Huấn