Tác giả: Đỗ Huấn

Theo Quy hoạch hệ thống du lịch thời kỳ 2021- 2030, tầm nhìn đến năm 2045 của quốc gia đã được ban hành, có 61 địa điểm phân bố tại 6 vùng du lịch nằm trong danh sách các địa điểm tiềm năng phát triển Khu du lịch quốc gia.

Theo đó, vùng Bắc Trung Bộ và duyên hải miền Trung có 17 địa điểm tiềm năng, trong đó có Sơn Trà, Bà Nà của TP.Đà Nẵng và đảo Cù Lao Chàm của Quảng Nam. Các vùng khác được xác định là vùng trung du và miền núi phía Bắc, vùng đồng bằng sông Hồng, vùng Tây Nguyên, vùng Đông Nam Bộ và vùng đồng bằng sông Cửu Long

Khu du lịch quốc gia được xác định là những hạt nhân quan trọng để thu hút đầu tư theo hướng tập trung, hiệu quả, qua đó tạo thành những động lực phát triển du lịch cho các vùng, địa phương và có ý nghĩa quan trọng trong việc xây dựng thương hiệu, hình ảnh cho các điểm đến. Tính đến nay, cả nước có 9 khu du lịch quốc gia được công nhận.

ĐỖ HUẤN

Theo thống kê, từ ngày khai trương hoạt động hướng dẫn tham quan tại Trung tâm làng nghề Kim Bồng – xã Cẩm Kim (1/6/2024) đến nay, đã có hơn 20.000 lượt khách mua vé tham quan cùng nhiều đoàn famtrip đến khảo sát, tìm hiểu.

Hơn 15 hộ dân trực tiếp cung ứng sản phẩm dich vụ phục vụ du khách bước đầu đã cải thiện được nguồn thu nhập. HTX Nông nghiệp sinh thái – Du lịch cộng đồng Kim Bồng được hình thành, trực tiếp tham gia vào việc cung ứng sản phẩm du lịch cho các đoàn khách đến tham quan, trải nghiệm đã mang lại lợi ích cho cộng đồng cư dân. Vì vậy, người dân đã tích cực tham gia các chương trình đào tạo, tập huấn, chủ động đề xuất các hoạt động, giới thiệu điểm tham quan cho du khách trước mắt cũng như lâu dài.

Bên cạnh đó, từ nguồn kinh phí của dự án thuộc chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và vốn đối ứng của thành phố, cơ sở vật chất kỹ thuật, cảnh quan, môi trường nông thôn, làng nghề ở Cẩm Kim từng bước được đầu tư cải tạo, chỉnh trang, cơ bản đáp ứng nhu cầu phát triển du lịch cộng đồng gắn với bảo tồn giá trị văn hóa bản địa và hệ sinh thái tự nhiên của địa phương.

ĐỖ HUẤN

Nghề truyền thống với chiều sâu văn hoá đặc sắc của vùng đất và con người ở Hội An là tiềm năng du lịch hấp dẫn. Sự ra đời của các ngành nghề là kết quả của quá trình phát triển đô thị thương cảng Hội An xưa, là biểu hiện sinh động của quá trình phát triển kinh tế thương mại – ngoại thương “một thời vang bóng” ở di sản văn hóa thế giới này.

Những năm qua, việc bảo tồn và khai thác du lịch ở các làng nghề: mộc Kim Bồng (Cẩm Kim), gốm Thanh Hà, rau Trà Quế, quật – hoa cây cảnh Cẩm Hà, tre – dừa nước Cẩm Thanh, sản xuất nông nghiệp ở An Mỹ (Cẩm Châu)… theo hướng giữ gìn nguyên vẹn cảnh quan, không gian sinh động của làng nghề để tạo thành điểm du lịch sinh thái cho du khách hay trình diễn, giới thiệu các công đoạn, các sản phẩm của làng nghề… là hướng đi đúng đắn và phát huy được giá trị đặc sắc. Ông Nguyễn Văn Sơn – Chủ tịch UBND thành phố cho biết, ngoài khu phố cổ – quần thể kiến trúc đã được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới, Hội An còn có một kho tàng văn hóa hết sức đồ sộ về những giá trị văn hóa phi vật thể, trong đó có các làng nghề như: làng rau Trà Quế, làng gốm Thanh Hà, làng mộc Cẩm Kim, làng tre – dừa nước Cẩm Thanh. “Trong thời gian qua, cùng với sự phát triển của du lịch Hội An, thành phố cũng đã bảo tồn, phát huy giá trị của các làng nghề để phục vụ du lịch”, ông Sơn nói.

Theo các nguồn tư liệu thư tịch, hoạt động nghề truyền thống ở thương cảng cổ Hội An xưa rất nhộn nhịp, với khoảng hơn 50 nghề tập trung vào 4 nhóm gồm: thủ công mỹ nghệ, dịch vụ khai thác, chế biến gia công và nhóm nghề đặc biệt.

Một số nhà nghiên cứu văn hóa, khách du lịch nhất là khách phương Tây sống ở các nước phát triển, sản xuất theo hướng công nghiệp hóa có từ lâu, ít có điều kiện cảm nhận đời sống lao động ở nông thôn, càng hiếm có cơ hội để hiểu biết về hoạt động sản xuất thủ công thời xa xưa nên cuộc sống ở những làng quê, làng nghề truyền thống với họ là nơi cung cấp những kiến thức sống động về lịch sử văn hoá, rất bổ ích và thú vị. Ở xứ họ, mọi hàng hoá đều được sản xuất hàng loạt với các dây chuyền máy móc nên họ có tâm lý chuộng các sản phẩm thủ công do bàn tay khéo léo của con người làm ra. Còn với khách trong nước, sự hiểu biết về văn hóa các vùng miền, các di sản nghề và làng nghề là cơ sở để mở rộng và nâng cao kiến thức về văn hóa Việt Nam, lòng tự hào về quê cha, đất tổ; đồng thời là sự giao lưu, kết nối các mối quan hệ giàu bản sắc dân tộc, đa dạng mối quan hệ giao tiếp trên những hành trình du hý, khám phá.

Trong nhiều năm qua, hình ảnh những xa quay, nong tằm, khung dệt; bóng dáng những thôn nữ xe chỉ, luồn kim… trong không gian tằm tang quê cũ ở Bảo tàng Văn hoá dân gian Hội An hay trong khuôn viên Công ty Làng Lụa Hội An luôn là những hình ảnh sinh động, hấp dẫn đối với du khách và góp phần giới thiệu về nghề nuôi tằm, ươm tơ, dệt vải ở Hội An, Quảng Nam. Kề cận trong Bảo tàng Văn hóa dân gian Hội An, những dụng cụ đánh bắt nghề sông nước cũng luôn thu hút sự chú ý, tìm hiểu của du khách…

Du khách tìm đến và lưu lại những làng nghề, những bảo tàng mi-ni về nghề truyền thống này là muốn để hiểu hơn những “câu chuyện về văn hoá nghề”, giúp họ cảm nhận sâu sắc về giá trị sản xuất và sản phẩm kết tinh từ công sức, khả năng sáng tạo và tài khéo léo của người lao động. Ông Phan Xuân Thanh –  Chủ tịch HHDL tỉnh Quảng Nam cho rằng: “Hiện nay, du lịch được bổ trợ lớn nhất từ nông nghiệp và ngư nghiệp. Cho nên chúng ta phải giữ lại làng nghề của người dân. Vì du lịch khám phá đời sống văn hóa xã hội là rất quan trọng!”

Theo các nhà sử học quốc tế, Hội An là một trường hợp mẫu hình tiêu biểu về lịch sử hình thành, phát triển đô thị ở Việt Nam và Đông Nam Á. Con đường “Hương liệu – Tơ lụa – Gốm sứ” trên biển là nét lịch sử, nét văn hóa đặc trưng vẫn còn hiển hiện rõ nét trong hành trình phát triển ở Hội An từ xưa đến nay.

Trong những năm qua, thành phố đã tổ chức nhiều sự kiện và hoạt động mang đậm bản sắc văn hóa của đô thị thương cảng cổ. Đáng chú ý là các Lễ hội ẩm thực quốc tế với sự tham gia của rất nhiều đầu bếp danh tiếng trên thế giới, thu hút sự quan tâm chú ý của nhiều người, đặc biệt là những người đam mê ẩm thực Việt Nam và thế giới. Cạnh đó, còn có giao lưu tơ lụa – thổ cẩm Việt Nam và thế giới, tạo cơ hội phục hồi nghề trồng dâu nuôi tằm, dệt lụa ở Quảng Nam, góp phần phục hưng con đường tơ lụa trên biển gắn với thương cảng Hội An xưa. Chương trình Festival gốm Thanh Hà – Hội An được tổ chức với nhiều hoạt động đặc sắc trong không gian làng nghề cũng đã làm phong phú và nâng cao chất lượng, hiệu quả các hoạt động dịp lễ hội giỗ tổ nghề gốm Thanh Hà. Rồi các chương trình nghệ thuật “Sắc màu của lụa”, hội thảo và thành lập bảo tàng hương liệu, thổ sản Hội An – Quảng Nam; trưng bày, triển lãm “Nét hoa nghề thủ công”… đã góp phần bảo tồn và phát huy giá trị nghề truyền thống; tăng cường quảng bá thương hiệu, hình ảnh văn hóa – du lịch Hội An đến với du khách gần xa… 

Ông Trần Ánh – nguyên Bí thư Thành ủy, Chủ tịch HĐND thành phố chia sẻ, đây chính là 3 móc xích quan trọng mà Hội An đã từng là giao điểm của con đường gia vị (bây giờ có ẩm thực), con đường gốm sứ (có gốm Thanh Hà) và con đường tơ lụa (có hình ảnh trong Bảo tàng văn hóa dân gian và Công ty Làng lụa Hội An). “Đây là những nét giúp khôi phục trong tâm trí một giai đoạn lịch sử của Hội An và trở thành những sản phẩm du lịch độc đáo”, ông Ánh nói.

Hiện nay, thành phố Hội An tiếp tục đẩy mạnh và khai thác hiệu quả các làng nghề và hoạt động tại các làng nghề truyền thống, đặc thù. Chính quyền, các doanh nghiệp và cộng đồng dân cư kết hợp khai thác thêm các tour, tuyến du lịch làng quê sinh thái… để trình diễn, giới thiệu câu chuyện văn hóa nghề ở các vùng nông thôn, sông nước của Hội An như: gieo lúa, trồng rau, tưới hoa, tạo thế cây cảnh, đan lưới, quăng chài, đánh cá trên sông… để góp phần đa dạng hơn các sản phẩm dịch vụ.

ĐỖ HUẤN

Hệ thống sông ngòi là tiềm năng, thế mạnh để Hội An phát triển du lịch cùng với khu phố cổ – di sản văn hóa thế giới. Là vùng đệm của Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An, vùng sông nước ở đây có những nét đặc trưng độc đáo. Phát huy hiệu quả tiềm năng du lịch vùng sông nước, Hội An có thêm sản phẩm du lịch đặc trưng, hấp dẫn du khách.

Hội An vừa có đô thị gồm khu phố cổ và các khu đô thị mới vừa có đồng bằng; vừa có biển, có hải đảo tạo nên nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào về lâm, thổ, hải sản… Phần lớn diện tích tự nhiên của Hội An được bao bọc bởi hệ thống sông lớn nhỏ, mương lạch chằng chịt và bị chia cắt bởi những bãi, nổng, trảng, dốc, cồn cát; những bàu, đầm, hói, vũng, ao…và những rừng dừa nước ngập mặn.

Với sự đa dạng về tài nguyên nhân văn và tài nguyên sinh thái, vùng sông nước Hội An rất giàu tiềm năng du lịch, tạo điều kiện thuận lợi để cải thiện sinh kế cho cộng đồng dân cư. ThS Nguyễn Chí Trung – nhà nghiên cứu văn hóa Hội An cho rằng, hệ thống sông ngòi chằng chịt tạo cho Hội An trở thành địa bàn đa dạng về hệ sinh thái và môi trường sống của con người cũng rất phong phú. “Trên cơ sở đó cũng tạo cho Hội An sự đa dạng về phát triển kinh tế, về văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng ở vùng “cửa sông ven biển” đặc thù này. Cùng với quá trình bảo tồn, giá trị văn hóa và cảnh quan sông nước vẫn còn khá nguyên vẹn mà như các nhà du lịch học cho rằng: hiếm ở đâu như Hội An với diện tích không rộng, chỉ khoảng 60km² mà có đầy đủ các yếu tố của du lịch sinh thái, văn hóa”, ThS Nguyễn Chí Trung nói.

Quả đúng vậy, không ở đâu mà dọc theo con nước từ thượng nguồn đổ về lại có nhiều tên đất, tên làng nổi tiếng như vậy. Một làng gốm Thanh Hà với những con người biết gọi hồn, chắp cánh cho đất. Một làng mộc Kim Bồng với những nghệ nhân biết hóa thân trong từng đường chạm trỗ, thể hiện tài hoa sáng tạo. Bỏ quá khu phố cổ – di sản văn hóa thế giới một chút thì có làng ẩm thực dân dã, khoái khẩu: hến trộn, bánh tráng đập và bắp nấu – Cẩm Nam. Rời xa khu di sản phố cổ lung linh màu sắc đèn lồng là đến các làng quê sinh thái đầy sắc màu thiên nhiên, bình yên, thoáng mát của thành phố như Trà Quế (Cẩm Hà), Thanh Tây (Cẩm Châu), Thanh Đông, Thanh Tam (Cẩm Thanh)… và xa hơn tí nữa là Trà Nhiêu (huyện Duy Xuyên), Triêm Tây (TX. Điện Bàn)…

Trong những năm qua, loại hình du thuyền trên sông Hoài phát triển tương đối mạnh nhờ nhu cầu của du khách tăng cao. Du khách trong nước rất ưa chuộng loại hình du lịch này, nhất là vào mùa hè. Du thuyền trên sông Hoài, du khách có dịp cảm nhận đầy đủ vẻ đẹp hiếm có của vùng đất và con người vùng “cửa sông – ven biển” Cửa Đại. Cảm giác thích thú của du khách là được ngồi trên thuyền chầm chậm trôi để tận hưởng những làn gió mát lành phả lên từ mặt sông mang theo vị lợ lợ của vùng nước ngập mặn, rồi phóng tầm mắt ngắm nhìn những làng quê êm ả, rợp bóng cây xanh với những bến bờ luôn rộn rã tiếng nói cười. Những vị khách đa cảm, hay hoài niệm dễ bắt gặp dọc theo con nước ven sông ký ức của một thời thơ trẻ với cảnh các mẹ, các chị và lũ trẻ ra sông giặt giũ, tắm táp, nghịch nước buổi trưa hè… Dừng lại một bến bờ nào đó, du khách có thể thả câu, quăng lưới, bủa rập tìm một ít cá, tôm, cua… làm các món ẩm thực cho bữa ăn trên sóng nước bập bềnh. Không có tay “sát ngư” thì ghé vào một chồ rớ hay cập vào chiếc thuyền đánh cá của những người dân chài dọc triền sông để mua lại một ít thuỷ sản tươi sống mà họ vừa đánh bắt được. Xuôi theo dòng, càng đến gần Cửa Đại càng nghe rõ hơn tiếng sóng rì rầm vọng về từ biển và càng thấy tâm hồn lộng gió khơi xa. Bóng dáng cụm đảo Cù Lao Chàm cũng từ đó hiển lộ, thấp thoáng ngoài khơi:

“Non sông ai dựng ai làm

Sông Thu Bồn uốn khúc, Cù Lao Chàm xanh um”.

Đó cũng là lúc thuyền đang đi vào rừng dừa nước ngập mặn và cỏ biển của vùng hạ lưu sông Thu Bồn. Vùng rừng dừa ngập mặn này chủ yếu thuộc xã Cẩm Thanh. Dừa mọc ven bờ các sông lạch, quanh năm xanh tốt, tạo cho nơi này có một sinh cảnh rất đặc biệt. Nơi đây cũng là di tích lịch sử nổi tiếng, gắn liền với những chiến công hiển hách trong 2 cuộc kháng chiến chống xâm lược của quân và dân Hội An, được công nhận là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.

Về giá trị đặc trưng của rừng dừa, ThS Lê Ngọc Thảo – Thư ký Ban quản lý Khu DTSQ Cù Lao Chàm – Hội An cho biết, rừng dừa là nơi tạo ra nguồn tài nguyên đa dạng sinh học, đặc biệt nguồn lợi trong rừng dừa rất quan trọng. “Trong lịch sử, rừng dừa ngoài việc bảo vệ cộng đồng cư dân ở địa phương trước những thiên tai, bão tố và bảo vệ các ngôi làng ở khu rừng dừa thì về góc độ sinh học rừng dừa là nơi để con cá, con tôm và các loài thủy hải sản thực hiện chức năng, thiên chức sinh sản và bảo tồn cho thế hệ hôm nay và mai sau”, ThS Thảo nói.

Kết quả nghiên cứu của Ban quản lý Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm cho biết, hệ sinh thái vùng ngập mặn Cửa Đại thu hút sự quan tâm đặc biệt của các du khách đến từ Châu Âu, nhất là các nhà nghiên cứu sinh vật, môi trường và thiên nhiên bởi tính đa dạng và hiếm lạ sinh học.  Năm 2023, Khu di tích lịch sử – văn hóa Rừng dừa xã Cẩm Thanh được UNESCO công nhận đạt danh hiệu “Điểm đến Du lịch tiêu biểu Châu Á – Thái Bình Dương”, được vinh danh tại diễn đàn Giao lưu văn hóa và kinh tế Việt Nam – Ấn Độ. Năm 2024, trải nghiệm thuyền thúng ở Rừng dừa Cẩm Thanh lọt vào top 25 trải nghiệm trên thuyền hấp dẫn nhất thế giới.

Tiềm năng du lịch sông nước Hội An còn rất đa dạng, phong phú. Du ngoạn bằng thuyền trên sông Hoài trong không gian “đêm phố cổ” với vẻ đẹp thơ mộng, lung linh sắc màu của lồng đèn và hoa đăng, du khách say đắm thả hồn theo điệu hò, câu hát mênh mang sông nước. Ban ngày, qua các chương trình du thuyền tham quan các làng nghề truyền thống, du khách được khám phá các giá trị văn hoá nghề độc đáo, chiêm ngưỡng những kiệt tác từ bàn tay tài hoa của các nghệ nhân, trải nghiệm các công đoạn chuốt gốm, chạm khắc gỗ, dệt chiếu, vãi chài… cùng cư dân địa phương. Những câu chuyện về các dòng sông gắn với thương cảng xưa của đô thị di sản văn hóa thế giới – phố cổ Hội An vẫn còn dài và chưa biết hết, cần được khai thác và phát huy. Ông Nguyễn Sự – nguyên Bí thư Thành ủy cho hay, để hình thành nên cảng thị Hội An các nhà khoa học và chuyên gia phải nghiên cứu từ những dòng sông, trong tác động của từng dòng sông Thu Bồn, Lộ Cảnh Giang (tức là sông Cổ Cò), Trường Giang như thế nào mới có được. “Nếu không có các dòng sông sẽ không có cảng thị Hội An! Như vậy chính dòng sông Thu Bồn, dòng sông Trường Giang, Lộ Cảnh Giang và các dòng sông khác đã tạo nên cảng thị Hội An, chứ không chỉ là Cửa Đại Chiêm”, ông Sự xác định.

Và từ vùng sông nước Hội An còn có thể kết nối với các địa phương lân cận như Điện Bàn, Duy Xuyên… để hình thành các tuyến tham quan du lịch mới lạ, độc đáo, tạo thêm các sản phẩm khám phá, trải nghiệm hấp dẫn, đậm nét văn hóa bản địa Xứ Quảng.

ĐỖ HUẤN